Đối mặt với sức mạnh của Trung Quốc, Australia và Canada đang bị đặt vào một tình thế tiến thoái lưỡng nan: làm thế nào để hạn chế ảnh hưởng ngày càng tăng của Trung Quốc ở châu Á-Thái Bình Dương, đồng thời vẫn duy trì một mối quan hệ hợp tác kinh tế trong khu vực có lợi cho cả hai nước? Những triển vọng làm dịu hay làm gia tăng những căng thẳng là gì? 

Các chính phủ của Anthony Albanese (Australia) và Justin Trudeau (Canada) có tham vọng tiến hành một sự tái liên kết chiến lược trong các mối quan hệ của họ với Trung Quốc khi mà các mối quan hệ này đang xấu đi từ nhiều năm qua. 

Quả thực, sau vụ giam giữ suốt 3 năm (2018-2021) hai công dân Michael Kovrig và Michael Spavor (Canada) để trả đũa vụ bắt giữ bà Mạnh Vãn Chu, Giám đốc tài chính tập đoàn công nghệ Huawei (Trung Quốc), mối quan hệ giữa Canada và Trung Quốc đã xấu đi nghiêm trọng tới mức chưa từng có kể từ khi hai nước thiết lập quan hệ ngoại giao năm 1970. Theo những cáo buộc gần đây được đăng tải trên một trang tin tức Canada, việc Bắc Kinh có thể đã tài trợ cho 11 ứng cử viên trong các cuộc bầu cử liên bang ở Canada vào năm 2019 đã tăng thêm bầu không khí khó xử giữa hai nước. 

Tại Australia, mối quan hệ song phương không hề được cải thiện nhiều kể từ khi Trung Quốc thiết lập các rào cản thương mại đối với các sản phẩm của Australia như than, thịt bò và thậm chí cả gỗ, một quyết định được Canberra coi như là một lệnh trừng phạt sau khi Australia yêu cầu tiến hành một cuộc điều tra độc lập về nguồn gốc và sự lây lan của đại dịch COVID-19. Tuy nhiên, các dấu hiệu "bình thường hóa" quan hệ Trung Quốc-Australia đang xuất hiện bởi Trung Quốc về lâu dài không thể thiếu một trong những nhà cung cấp năng lượng chính, đặc biệt về  than. 

Những căng thẳng liên quan đến bóng ma ảnh hưởng của Trung Quốc

Tháng 2/2023, Australia đã quyết định gỡ bỏ gần một nghìn camera và hệ thống giám sát công nghệ Trung Quốc được lắp đặt tại các bộ và cơ quan của chính phủ. Những rủi ro mạng liên quan đến việc truyền dữ liệu bằng thiết bị của hai gã khổng lồ công nghệ Trung Quốc là Hikvision và Dahua đã biện minh cho hành động quyết liệt này, điều khiến Bắc Kinh chỉ trích mạnh mẽ, và do đó làm căng thẳng thêm một chút mối quan hệ với Canberra. Vì vậy, Australia đang cố gắng phòng ngừa chống lại mối lo ngại về ảnh hưởng của Trung Quốc.

Trong cuốn sách xuất bản năm 2018 mà đã tạo ra một tiếng vang đáng kể ở Australia,  Clive Hamilton - Giáo sư về đạo đức học tại Trung tâm Ứng dụng Triết học và Đạo đức học (CAPPE), đã mổ xẻ hệ thống phức tạp các cơ quan Trung Quốc và các hành động đa dạng của họ nhằm xâm nhập vào các cơ quan chính phủ Australia, các ngành công nghiệp chiến lược (khai thác mỏ, nông nghiệp, điện, cảng…) hoặc thậm chí cả lĩnh vực hàn lâm. Cùng năm đó, khung pháp lý đã được củng cố với việc ban hành Kế hoạch minh bạch ảnh hưởng của nước ngoài (FITS), một đạo luật được xây dựng theo cách Mỹ từng tiến hành, quy định việc đăng ký bắt buộc đối với một số hoạt động do một chính phủ nước ngoài, một tổ chức chính trị hoặc một cá nhân có quan hệ với  một quốc gia liên quan khác thực hiện. 
 

Việc tăng cường chiến lược gây ảnh hưởng của Trung Quốc đã được tiến hành bằng cách mở rộng phạm vi hoạt động ở nước ngoài do Mặt trận Thống nhất tài trợ. Cơ quan này của Đảng Cộng sản Trung Quốc tiến hành hoạt động tuyên truyền bằng cách tác động trực tiếp tới các hiệp hội chứ không đơn thuần chỉ nhằm vào các chính phủ.

Giống như Australia, Canada đã phải đương đầu với việc "chính sách ngoại giao đột phá" của Trung Quốc đe dọa đến an ninh quốc gia của họ. Ví dụ như, chính phủ liên bang đã phải xử lý một vụ án gián điệp tiềm tàng vào tháng 1/2020, liên quan đến một số nhà virus học Trung Quốc. Gần đây hơn, vào tháng 11/2022, cảnh sát Canada đã bắt giữ một nhân viên của công ty điện lực Hydro-Quebec của nước này do bị tình nghi thu thập các bí mật công nghiệp cho Trung Quốc.
 

Hơn nữa, sự thống trị về công nghệ của Trung Quốc trong một số lĩnh vực then chốt như viễn thông cũng minh họa cho chiến lược gây ảnh hưởng của nước này, làm dấy lên những lo ngại nghiêm trọng về việc bảo vệ dữ liệu nhạy cảm của Canada. Vì thế, tháng 5/2019, Justin Trudeau đã tuyên bố loại Huawei khỏi kế hoạch triển khai mạng 5G ở Canada và Canada đã tham gia Liên minh tình báo Ngũ Nhãn (Five Eyes, gồm Mỹ, Anh, Australia, New Zealand và Ireland). 
 

Thất bại này đã khiến Bắc Kinh tức giận và làm gia tăng thêm căng thẳng giữa Canada và Trung Quốc, với bằng chứng là cuộc trao đổi gay gắt giữa Justin Trudeau và Tập Cận Bình được ống kính camera ghi lại bên lề Hội nghị thượng đỉnh G20 ngày 16/11/2022 ở Bali. Nếu như việc tìm lối thoát cho cuộc khủng hoảng trong quan hệ Trung Quốc-Canada còn xa vời, thì trái lại, quan hệ giữa Australia và Trung Quốc dường như đang lắng dịu.
Hòa dịu nhờ hợp tác năng lượng 
 

Trong bối cảnh cuộc khủng hoảng năng lượng toàn cầu do đại dịch gây ra và gần đây là cuộc chiến ở Ukraine, Trung Quốc  -  nước tiêu thụ năng lượng lớn nhất thế giới, đặc biệt là than -   đã điều chỉnh chiến lược an ninh năng lượng của họ. Thậm chí Australia vẫn là nhà cung cấp khí đốt tự nhiên hóa lỏng lớn nhất cho Trung Quốc (đứng trước Qatar). Nhưng hơn hai năm qua, Trung Quốc lại áp đặt lệnh cấm không chính thức nhập khẩu than của Australia, một nguồn tài nguyên thiết yếu cho hoạt động kinh tế của Trung Quốc. Trên thực tế, do lượng than đá xuất khẩu giai đoạn từ năm 2021 đến 2022 giảm đáng kể (-7,4% đối với than nhiệt và -5,2% đối với than luyện thép), Canberra đã chuyển hướng sang các thị trường châu Á khác như Ấn Độ, Nhật Bản, Hàn Quốc và lãnh thổ Đài Loan. 
 

Theo quan điểm về chính sách năng lượng gần đây của Trung Quốc, lệnh cấm vận này đối với than của Australia đánh dấu một sự đảo ngược 180 độ. Quả thực, để đảm bảo nguồn cung cấp than đá, Trung Quốc đã bắt tay vào một chiến dịch rộng lớn nhằm mua được các mỏ khoáng sản ở nước ngoài. Ví dụ như, vào năm 2009, công ty Yanzhou Coal đã mua lại công ty Felix Resources của Australia với giá 3 tỷ USD. Một ví dụ khác, minh chứng cho ảnh hưởng của Trung Quốc như là một cường quốc khai thác than trong môi trường khu vực, đó là hợp đồng, được mô tả là “hợp đồng thế kỷ”, được ký vào năm 2018 với công ty khai thác mỏ Resource House của Australia. 
 

Như vậy, căng thẳng giữa Trung Quốc và Australia đã tác động tiêu cực đến một lĩnh vực then chốt của quốc gia lớn nhất châu Đại Dương, nước xuất khẩu than luyện kim lớn nhất thế giới và nhà cung cấp lớn thứ hai của Trung Quốc trong năm 2019 và 2020 (khoảng 1/3 lượng nhập khẩu), sau Indonesia.

Trong khi Jakarta luôn đóng một vai trò quan trọng trong an ninh than đá của Trung Quốc năm 2021 và 2022, thì Australia lại bị đẩy xuống sân sau, dưới Nga và Mông Cổ. Tuy nhiên, mối quan hệ Trung Quốc - Australia được kỳ vọng sẽ cải thiện sau khi Bắc Kinh tuyên bố dỡ bỏ một phần lệnh cấm vào tháng 1/2023. Nhiều công ty điện và thép thuộc sở hữu nhà nước (như Datang, Huaneng, China Energy và China Baowu Steel) đã nhận được thông báo từ chính quyền về việc tiếp tục nhập khẩu than Australia. 
 

Các biện pháp trừng phạt của Trung Quốc đối với Australia đã phần nào mang lại lợi ích cho Canada, do nước này cũng là nước xuất khẩu tài nguyên thiên nhiên. Năm 2021, xuất khẩu than mỡ của Canada đã tăng 66,26%, đạt 7,62 tỷ USD, cao hơn mức của năm 2019. Chiếm 46% lượng than đá xuất khẩu của Canada, Trung Quốc đã vượt Nhật Bản trở thành điểm đến chính vào năm 2021. Than đá là sản phẩm xuất khẩu hàng đầu của Canada tới Trung Quốc, sau bột giấy và sắt. Tương tự, lĩnh vực năng lượng và tài nguyên khoáng sản của Australia tạo nên nguồn thu xuất khẩu lớn nhất của nước này tới Trung Quốc: quặng sắt, khí đốt tự nhiên và vàng lần lượt chiếm 67%, 9,8% và 3,7% tổng kim ngạch xuất khẩu của Australia tới Trung Quốc vào năm 2021. 
 

Nhưng, không giống như Australia, và bất chấp sức hấp dẫn về kinh tế của Trung Quốc đối với Canada, mối quan hệ Trung Quốc - Canada không được cải thiện. Khi chuyến hàng than đầu tiên của Australia đến Quảng Đông vào ngày 8/2/2023, sau khi lệnh hạn chế nhập khẩu được dỡ bỏ, chính phủ của Thủ tướng Albanese hy vọng mối quan hệ hợp tác năng lượng với Trung Quốc sẽ trở lại bình thường. Cuối cùng, cường độ giao thông hàng hải trong các hoạt động trao đổi nguyên liệu thô ở khu vực Đông và Nam Á đang góp phần biến Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương trở thành tâm điểm của vấn đề địa chính trị than và khí đốt mới. Điều này được kết hợp cùng với những động thái quân sự hóa đang dẫn Australia và Canada tham gia vào trò chơi liên minh chống lại sức mạnh của Trung Quốc.

Các mối quan hệ của giữa Australia và Canada với Trung Quốc đặt trong thách thức ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương

Ảnh hưởng ngày càng tăng của Trung Quốc ở châu Á - Thái Bình Dương là rõ ràng. Tiếp nhận hơn một nửa lượng hàng xuất khẩu từ Liên bang Micronesia, Trung Quốc cũng có các cảng nước sâu như Honiara ở Quần đảo Solomon mà Bắc Kinh đã ký một hiệp ước an ninh vào năm 2022.

Như vậy, Bắc Kinh mong muốn triển khai chính sách ngoại giao chủ động dọc theo hành lang chiến lược Nam Thái Bình Dương, trải dài từ Micronesia qua quần đảo Solomon và Vanuatu đến Fiji. Vả lại, Vanuatu cũng minh họa cho cuộc cạnh tranh Trung Quốc - Australia ở châu Đại Dương. Tuy là nước thụ hưởng viện trợ phát triển thứ ba từ Australia, Vanuatu ngày càng nhận được nhiều tài trợ quan trọng hơn từ Trung Quốc: để cải tạo các bến cảng và cảng Luganville, nơi có thể tiếp nhận các tàu quân sự, cũng như mạng viễn thông của các doanh nghiệp nhà nước Trung Quốc hoặc các cơ sở hạ tầng đường bộ. 

Trước sự khẳng định về sức mạnh của Trung Quốc, Mỹ đã khởi xướng thành lập một "câu lạc bộ" bốn bên (Bộ tứ - QUAD) cùng với Australia, Ấn Độ và Nhật Bản, minh chứng cho sự cần thiết của việc xích lại gần nhau giữa hai bên bờ Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương. QUAD là một trụ cột trong chiến lược của Australia ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương và việc công bố một liên minh quân sự (AUKUS) vào tháng 9/2021 cùng với Mỹ và Anh báo hiệu rằng Australia đang chuẩn bị cho một cuộc chiến cường độ cao tiềm ẩn trong khu vực. 

Vả lại, căng thẳng leo thang giữa Canberra và Bắc Kinh đã vượt qua một mốc mới, sau một sự cố trên không vào ngày 7/6/2022 giữa một chiến đấu cơ Trung Quốc và một máy bay tuần tra của hải quân Australia ở Biển Đông. Một tuần trước đó, Canada đã cáo buộc máy bay Trung Quốc gây nguy hiểm cho một số máy bay của họ trong không phận quốc tế ở châu Á. Bất chấp vị thế là một cường quốc hạng trung – điều được thể hiện qua việc bị loại khỏi AUKUS - Canada rõ ràng vẫn gia tăng (kể từ khoảng năm 2010) sự có mặt của họ trong các cuộc tập trận quân sự chung với các đồng minh trong khu vực, ví dụ như triển khai các lực lượng hải quân của họ trong khuôn khổ của cuộc tập trận Vành đai Thái Bình Dương (RIMPAC). 

Cho dù các chính sách đối ngoại của Australia và Canada là kết quả của một sự tính toán phức tạp giữa ngoại giao và răn đe quân sự, song trên hết, hai nước này đã có lưu ý Mỹ và các đối tác châu Á của họ rằng một cấu trúc an ninh tập thể ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương là không thể loại trừ Trung Quốc. Trong khi thừa nhận mọi trách nhiệm của mình đối với Mỹ với tư cách là đồng minh và láng giềng, cả hai nước có lẽ phải quan tâm đến những lợi ích cơ bản của họ. Điều này có thể được thể hiện qua việc tham gia trong các hoạt động tự do hàng hải.

Hugh White, cựu phó thư ký chiến lược và tình báo tại Bộ Quốc phòng Australia, khuyến cáo không nên tham gia quân sự trong trường hợp xảy ra xung đột ở Eo biển Đài Loan. Ngày càng có nhiều tiếng nói từ giới chính trị và hàn lâm khuyến khích các chính phủ ở Ottawa và Cambera không liên kết chính sách đối ngoại của họ với chính sách đối ngoại của Washington. Thứ “chủ nghĩa theo đuôi” này có thể dẫn đến khả năng các mối quan hệ song phương giữa Canada và Australia với Trung Quốc bị công cụ hóa bởi sự cạnh tranh Trung-Mỹ và do đó ngày càng xấu đi.

Các mối quan hệ Trung Quốc - Australia bắt đầu ấm lên kể từ chuyến thăm Bắc Kinh tháng 12/2022 của Bộ trưởng Ngoại giao Australia Penny Wong, nhân dịp kỷ niệm 50 năm thiết lập quan hệ ngoại giao giữa hai nước. Các bộ trưởng thương mại Trung Quốc và Australia đã có cuộc họp đầu tiên sau hơn 3 năm vào ngày 6/2/2023 trong một giai đoạn quan trọng hướng tới "bình thường hóa" các mối quan hệ. Ngược lại, quá trình này dường như không diễn ra ngay lập tức đối với các mối quan hệ Trung Quốc-Canada, ngoài những lý do khác, còn do sự khác biệt trong quan điểm về các vấn đề ngoại giao và quốc phòng. Nhưng chính vì thế mà Ottawa cho rằng việc hợp tác với Trung Quốc, trong các lĩnh vực trọng tâm như biến đổi khí hậu, không chỉ là điều có thể mà còn là điều cần thiết. Ngoại giao môi trường có thể đóng vai trò là chất xúc tác cho việc xích lại gần nhau giữa Trung Quốc và Canada hay không? Dù sao Hội nghị COP15 về đa dạng sinh học, được tổ chức vào tháng 12/2022 tại Montreal do Canada và Trung Quốc đồng tổ chức, đã không cho thấy khả năng này./.

Thoibaovietuc.com/Nguồn areion24.news