Theo bài viết trên trang mạng The International Affair, Tiến sỹ Marina Yue Zhang - Phó Giáo sư tại Viện Quan hệ Australia-Trung Quốc, Đại học Công nghệ Sydney, đánh giá Australia đóng một vai trò quan trọng trong chuỗi cung ứng lithium toàn cầu. Mặc dù việc tham gia các sáng kiến như Đối tác An ninh Khoáng sản có thể mang lại an ninh chiến lược trong ngắn hạn, nhưng điều này phải được cân nhắc trước các lợi ích rộng lớn hơn là phát triển toàn cầu và giảm thiểu biến đổi khí hậu.

Lithium vừa là nguyên tố quan trọng vừa là nguồn tài nguyên chiến lược khi các quốc gia cố gắng đạt được các mục tiêu khử carbon. Trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị, chủ nghĩa dân tộc và chủ nghĩa bảo hộ ngày càng gia tăng, đầu tư vào các nguồn lực chiến lược phải được rà soát an ninh để đánh giá các rủi ro chính trị tiềm ẩn và bảo vệ lợi ích an ninh quốc gia. Việc xem xét kỹ lưỡng như vậy phản ánh tầm quan trọng ngày càng tăng của việc bảo vệ các nguồn tài nguyên và tài sản quan trọng khi các quốc gia cố gắng duy trì chủ quyền trong một môi trường toàn cầu không chắc chắn, nơi lòng tin và sự tuân thủ trật tự dựa trên luật lệ đang giảm dần.

Trung Quốc hiện đang thống trị chuỗi cung ứng lithium toàn cầu với hơn 60% năng lực xử lý, 65% sản xuất linh kiện pin lithium-ion và 77% sản xuất pin. Sự tập trung của chuỗi cung ứng lithium ở Trung Quốc đã gây lo ngại ở Mỹ và Liên minh châu Âu (EU), dẫn đến ưu tiên chung là giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc trong các chính sách thương mại và công nghiệp tương ứng.

Australia chiếm 55% sản lượng lithium toàn cầu - với 96% trong số đó được xuất khẩu sang Trung Quốc vào năm 2022 - do đó nước này giữ một vị trí quan trọng trong nỗ lực “giảm thiểu rủi ro” của Hiệp định Đối tác An ninh Khoáng sản do Mỹ dẫn đầu, nhằm tăng cường quan hệ thương mại giữa các quốc gia liên minh chiến lược.

Bộ trưởng Tài nguyên Australia Madeleine King đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc Australia tham gia vào liên minh này. Ông Jim Chalmers, Bộ trưởng Tài chính Australia, đã kêu gọi thận trọng và chọn lọc trong đầu tư nước ngoài vào các khoáng sản quan trọng. Mặc dù không được tuyên bố rõ ràng, nhưng rõ ràng Australia dự định áp đặt các hạn chế đối với đầu tư từ Trung Quốc vào các khoáng sản quan trọng. 

Tại Hội nghị thượng đỉnh Nhóm các nước công nghiệp hàng đầu thế giới (G7) ở Nhật Bản vừa qua, Tổng thống Joe Biden và Thủ tướng Anthony Albanese đã đạt được thỏa thuận xây dựng chuỗi cung ứng độc lập đối với các loại khoáng sản quan trọng. Là một phần của thỏa thuận này, các công ty Australia sẽ có cơ hội hưởng lợi từ các khoản trợ cấp của Mỹ nếu họ thiết lập các cơ sở giá trị gia tăng ở Australia.

Việc xây dựng các cơ sở xử lý lithium ngay tại Australia có thể mang lại những lợi ích như giảm chi phí vận chuyển và tạo việc làm. Tuy nhiên, nó đòi hỏi đầu tư đáng kể vào việc xây dựng công nghệ xử lý và cơ sở quản lý chất thải. Trong khi đó, việc liên kết với liên minh do Mỹ lãnh đạo có thể có nguy cơ làm leo thang căng thẳng với khả năng bị Trung Quốc trả đũa. Tuy nhiên, việc chấp nhận đầu tư và công nghệ của Trung Quốc để xử lý lithium có thể gây lo ngại về việc liên quan đến yếu tố can thiệp chính trị của Trung Quốc.

Định nghĩa về “sự tương đồng” và liên kết lợi ích trong đầu tư nước ngoài đã trở thành chủ đề trong các đề tài thảo luận. Tianqi Lithium, một công ty Trung Quốc, tự coi là một nhà đầu tư nước ngoài “có cùng chí hướng” trong nỗ lực mua cổ phần của công ty khai khoáng Essential Metals (ESS) và cho thấy tiềm năng đóng góp của công ty này vào việc nâng cao chuỗi giá trị của Australia. Tuy nhiên, điều này mâu thuẫn với cách hiểu đang phổ biến về thuật ngữ của các chính trị gia và người dân Australia, vốn tập trung hẹp hơn vào bản sắc chính trị.

* Lợi ích và chi phí

Trong cuộc cạnh tranh này, mối quan tâm hàng đầu là Trung Quốc sẽ tận dụng vị trí thống trị như một “nút thắt” địa chính trị, tương tự như cách Nga đã làm đối với các nguồn năng lượng trong cuộc xung đột Ukraine. Tuy nhiên, tính "có đi có lại" cũng đúng trong chiến lược "nút thắt địa chính trị" do sự phụ thuộc lẫn nhau. Do chỉ sở hữu 8% trữ lượng lithium toàn cầu, Trung Quốc phụ thuộc vào nhập khẩu cho khoảng 65% sản lượng lithium. Về mặt này, Australia đóng một vai trò then chốt trong an ninh chuỗi cung ứng của Trung Quốc.

Nỗi lo sợ bị “bóp nghẹt” nguồn cung cấp lithium đã dẫn đến tình trạng tiến thoái lưỡng nan về an ninh ngày càng tăng – các quốc gia cố gắng đảm bảo nguồn cung cấp ổn định và không bị gián đoạn cho các nỗ lực khử carbon. Tuy nhiên, việc này có thể gây ra một chu kỳ cạnh tranh về năng lực sản xuất và chế biến, có khả năng dẫn đến sự dư thừa trong chuỗi cung ứng và quan trọng hơn là gia tăng ô nhiễm.

Mỹ, mặc dù là nguồn tiêu thụ chính của pin lithium, nhưng có quyền kiểm soát hạn chế đối với nguồn cung cấp lithium toàn cầu. Để đảm bảo an ninh năng lượng trong quá trình chuyển đổi năng lượng sạch, Mỹ đang tích cực theo đuổi các chiến lược nhằm củng cố vị thế trong chuỗi cung ứng lithium. Điều này có thể liên quan đến các chiến lược tách rời hoặc loại bỏ rủi ro đi kèm với chi phí kinh tế, xã hội và môi trường nhưng có thể mang lại lợi thế về ảnh hưởng toàn cầu, lãnh đạo chính trị và chủ quyền công nghệ so với Trung Quốc.

Mặc dù các công nghệ năng lượng sạch như tấm pin Mặt Trời, tua-bin gió và xe điện mang lại lợi ích trung hòa carbon trong quá trình sử dụng, nhưng quy trình sản xuất có thể có tác động đáng kể đến môi trường ví dụ như khai thác và xử lý lithium, sử dụng nhiều năng lượng và có thể góp phần tạo ra khí thải carbon. Một bài báo gần đây trên tạp chí Nature nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xem xét toàn bộ vòng đời của các công nghệ năng lượng sạch, từ sản xuất đến ứng dụng, để giảm thiểu tác động môi trường của chúng một cách hiệu quả.

Được thúc đẩy bởi nhu cầu về an ninh năng lượng và cam kết đạt được các mục tiêu về lượng carbon tối đa và trung hòa carbon, Trung Quốc đã có những bước tiến đáng kể trong việc phát triển các công nghệ năng lượng sạch trong thập kỷ qua. Đáng chú ý, Trung Quốc đã đạt được lợi thế đáng kể trong chuỗi cung ứng. Lợi thế cạnh tranh này đã đạt được thông qua đầu tư đáng kể vào nghiên cứu và phát triển, nhưng cũng tác động tiêu cực đến môi trường.

Trung Quốc đang đầu tư một cách chiến lược vào các công nghệ tương lai, bao gồm toàn bộ chu trình sản xuất lithium. Các công ty khổng lồ về lithium của Trung Quốc đang xây dựng các nhà máy năng lượng Mặt Trời để khai thác lithium sạch ở Nam Mỹ và các nhà nghiên cứu Trung Quốc đang nghiên cứu các công nghệ tái chế pin và khám phá các vật liệu mới cũng như các quy trình sáng tạo trong sản xuất pin.

* Đi trên một bánh xe đã có sẵn hay phát minh ra một bánh xe mới?

Khi đề cập đến chống biến đổi khí hậu và nhu cầu hành động cấp bách, các quốc gia có quyền lựa chọn xây dựng dựa trên các công nghệ đã có hoặc khám phá những công nghệ mới. Các quốc gia cần áp dụng cách tiếp cận cởi mở và tránh lặp lại những sai lầm đã gây hại cho môi trường trong quá khứ để tìm kiếm các giải pháp bền vững.

Điều này đòi hỏi một nỗ lực toàn cầu dựa trên sự cộng tác và hợp tác, vượt qua sự chia rẽ chính trị. Trung Quốc, với tư cách là một quốc gia đang phát triển, đã được hưởng lợi từ chuyển giao công nghệ và đầu tư nước ngoài trong quá trình công nghiệp hóa. 

Trong lĩnh vực chuyển đổi năng lượng sạch mới nổi, Bắc Kinh đã đạt được những lợi thế của người đi đầu, mặc dù phải chịu những chi phí đáng kể, đặc biệt là thiệt hại về môi trường. Đầu tư của Trung Quốc thường được gọi là “tư bản đỏ”, cho thấy khả năng ảnh hưởng chính trị, đặc biệt là của các doanh nghiệp nhà nước (SOE) trong các dự án đầu tư nước ngoài.

Mặc dù hầu hết các công ty lithium của Trung Quốc là doanh nghiệp tư nhân, nhưng vẫn được phân loại chung là "tư bản đỏ" và không được coi là những nhà đầu tư có cùng chí hướng. Sẽ là không hợp lý nếu từ chối các công nghệ và đầu tư của Trung Quốc chỉ trên cơ sở chia rẽ chính trị. Thay vào đó, các quốc gia nên học hỏi từ cả những thành công và thách thức từ kinh nghiệm của Trung Quốc để đạt được các mục tiêu khử carbon của họ.

Đối với Australia, điều quan trọng là vượt ra ngoài các chính sách đơn giản và đánh giá cẩn thận lợi ích và chi phí khi tham gia khối địa chính trị do Mỹ làm trung tâm trong chuỗi cung ứng lithium. Một quyết định như vậy có thể gây ra hậu quả, bao gồm trả đũa và làm gián đoạn chuỗi cung ứng và thương mại toàn cầu. Hơn nữa, điều quan trọng là đánh giá đầy đủ các hậu quả môi trường và tính toán thận trọng các khoản đầu tư cần thiết vào công nghệ và cơ sở hạ tầng để phát triển một kế hoạch chiến lược có lợi cho Australia, góp phần vào các nỗ lực khử carbon toàn cầu và thúc đẩy sự thịnh vượng của nhân loại./.

Thoibaovietuc.com/Nguồn TTXVN