Trong thời đại toàn cầu hóa, dịch bệnh không còn là vấn đề của riêng một quốc gia mà trở thành mối đe dọa chung của toàn nhân loại. Từ đại dịch Covid-19 đến các bệnh truyền nhiễm như Ebola hay sốt xuất huyết, những cuộc khủng hoảng y tế đã gây ra hàng triệu cái chết và thiệt hại kinh tế hàng nghìn tỷ đô la. Bài viết này phân tích nguyên nhân, hậu quả của dịch bệnh toàn cầu và đề xuất các giải pháp thiết thực để Việt Nam và thế giới ứng phó hiệu quả.

 

Dịch bệnh là gì và tại sao đáng lo ngại?

 

Dịch bệnh xảy ra khi một bệnh truyền nhiễm lây lan nhanh chóng trong một cộng đồng hoặc khu vực, thường trong thời gian ngắn (khoảng hai tuần). Các yếu tố gây ra dịch bệnh bao gồm:

 

• Sự thay đổi môi trường sống: Biến đổi khí hậu, đô thị hóa, và việc phá rừng khiến con người tiếp xúc nhiều hơn với các mầm bệnh từ động vật hoang dã, như virus SARS-CoV-2 từ dơi.

 

• Biến đổi di truyền của mầm bệnh: Virus hoặc vi khuẩn có thể đột biến, trở nên nguy hiểm hơn và dễ lây lan hơn.

 

• Kháng kháng sinh: Lạm dụng kháng sinh khiến vi khuẩn trở nên khó tiêu diệt, làm tăng nguy cơ bùng phát dịch.

 

Khi một dịch bệnh lan rộng ra nhiều quốc gia hoặc châu lục, nó được gọi là đại dịch. Ví dụ, Covid-19 đã lây lan từ Vũ Hán (Trung Quốc) vào cuối năm 2019, đến hơn 200 quốc gia chỉ trong vài tháng. Ngoài bệnh truyền nhiễm, các vấn đề như ung thư phổi hay nghiện ma túy cũng được xem là “dịch bệnh” vì tác động lớn đến xã hội, dù nguyên nhân không phải vi sinh vật.

 

Dịch bệnh không phân biệt biên giới, quốc tịch hay giàu nghèo. Với sự phát triển của giao thông và thương mại toàn cầu, một virus có thể lây lan từ một ngôi làng nhỏ đến các thành phố lớn chỉ trong vài ngày. Hậu quả bao gồm:

 

• Tổn thất sinh mạng: Covid-19 đã khiến hơn 7 triệu người tử vong trên toàn cầu tính đến năm 2023 (theo WHO).

 

• Áp lực lên hệ thống y tế: Bệnh viện quá tải, nhân viên y tế kiệt sức, và nhiều bệnh nhân không được điều trị kịp thời.

 

• Khủng hoảng kinh tế: Phong tỏa và giãn cách xã hội làm đình trệ sản xuất, tăng thất nghiệp, và gián đoạn chuỗi cung ứng. Theo Ngân hàng Thế giới, Covid-19 đẩy 88-115 triệu người vào nghèo đói vào năm 2020.

 

Hành trình lan rộng của đại dịch Covid-19

 

Đại dịch Covid-19 là ví dụ điển hình về tốc độ lây lan của dịch bệnh trong thế giới hiện đại. Dưới đây là các mốc thời gian quan trọng:

 

• Tháng 12/2019: Virus SARS-CoV-2 xuất hiện tại Vũ Hán, Trung Quốc.

 

• 13/01/2020: Ca bệnh đầu tiên ngoài Trung Quốc được ghi nhận tại Thái Lan.

 

• 21/01/2020: Mỹ xác nhận ca bệnh đầu tiên ở bang Washington.

 

• 24/01/2020: Châu Âu ghi nhận ca bệnh đầu tiên tại Pháp.

 

• 25/01/2020: Úc phát hiện ca bệnh đầu tiên ở Melbourne, trên chuyến bay từ Quảng Châu (Trung Quốc).

 

• 30/01/2020: Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ban bố tình trạng khẩn cấp y tế toàn cầu.

 

• 11/03/2020: WHO tuyên bố Covid-19 là đại dịch toàn cầu.

 

Tại Việt Nam, ca bệnh đầu tiên được ghi nhận vào ngày 23/01/2020, là một người đàn ông Trung Quốc từ Vũ Hán đến Hà Nội và nhập viện tại Bệnh viện Chợ Rẫy. Đến ngày 01/02/2020, một nữ nhân viên tiếp tân ở Khánh Hòa nhiễm virus do tiếp xúc với ca bệnh này, đánh dấu trường hợp lây nhiễm trong cộng đồng đầu tiên.

 

Covid-19 đã gây ra hơn 43.000 ca tử vong tại Việt Nam (tính đến năm 2023) và khiến hàng triệu người mất việc làm. Các biện pháp như giãn cách xã hội, đeo khẩu trang, và cách ly đã giúp kiểm soát dịch, nhưng cũng để lại hệ lụy lớn về kinh tế và xã hội.

 

Những yếu tố làm gia tăng nguy cơ dịch bệnh

 

Ngoài Covid-19, nhân loại đang đối mặt với nhiều mối đe dọa dịch bệnh mới do:

 

• Biến đổi khí hậu: Nhiệt độ tăng và thời tiết cực đoan tạo điều kiện cho muỗi (truyền sốt xuất huyết, Zika) và các mầm bệnh khác phát triển.

 

• Đô thị hóa và phá rừng: Việc xâm lấn môi trường tự nhiên làm tăng nguy cơ lây truyền virus từ động vật sang người. Ví dụ, virus Ebola được cho là lây từ dơi sang người qua tiếp xúc ở các khu vực rừng bị khai thác.

 

• Kháng kháng sinh: Theo WHO, kháng kháng sinh có thể gây ra 10 triệu ca tử vong mỗi năm vào năm 2050 nếu không được kiểm soát.

 

• Toàn cầu hóa: Du lịch và thương mại quốc tế giúp mầm bệnh lây lan nhanh hơn. Ví dụ, một hành khách mang virus từ châu Á đến Úc chỉ mất vài giờ bay.

 

Giải pháp phòng, chống dịch bệnh toàn cầu

 

Để đối phó với dịch bệnh, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa các quốc gia, tổ chức quốc tế, và cộng đồng. Dưới đây là một số giải pháp thiết thực:

 

Tăng cường hệ thống giám sát y tế:

 

• Phát triển các mạng lưới cảnh báo sớm, như Chương trình An ninh Y tế Toàn cầu của WHO, để phát hiện mầm bệnh ngay từ giai đoạn đầu.

 

• Ví dụ: Việt Nam đã triển khai hệ thống giám sát dịch bệnh tại các cửa khẩu để ngăn chặn virus từ nước ngoài.

 

Đầu tư vào nghiên cứu và vaccine:

 

• Phát triển vaccine nhanh chóng, như vaccine Covid-19 được sản xuất chỉ trong 1 năm, là minh chứng cho vai trò của khoa học.

 

• Tăng cường quỹ nghiên cứu cho các bệnh mới nổi, như quỹ CEPI (Liên minh Đổi mới Chuẩn bị Dịch bệnh).

 

Nâng cao nhận thức cộng đồng:

 

• Tuyên truyền về vệ sinh cá nhân, như rửa tay, đeo khẩu trang, và tiêm vaccine.

 

• Tại Việt Nam, các chiến dịch “5K” (Khẩu trang, Khử khuẩn, Khoảng cách, Không tụ tập, Khai báo y tế) đã góp phần kiểm soát Covid-19.

 

Hợp tác quốc tế:

 

• Các quốc gia cần chia sẻ dữ liệu dịch bệnh minh bạch và hỗ trợ lẫn nhau, như chương trình COVAX cung cấp vaccine cho các nước nghèo.

 

• Ví dụ: Úc đã hỗ trợ Việt Nam hàng triệu liều vaccine Covid-19 trong giai đoạn 2021-2022.

 

Ứng phó với biến đổi khí hậu:

 

• Giảm phá rừng và bảo vệ đa dạng sinh học để hạn chế sự lây lan của mầm bệnh từ động vật sang người.

 

• Việt Nam đang thực hiện các chương trình trồng rừng và giảm khí thải để đối phó với biến đổi khí hậu.

 

Bài học và tương lai

 

Đại dịch Covid-19 đã cho thấy nhân loại dễ bị tổn thương trước các mối đe dọa y tế toàn cầu. Bài học lớn nhất là cần hành động sớm và quyết liệt. Nếu không đầu tư vào phòng ngừa, thế giới có thể đối mặt với những đại dịch còn nghiêm trọng hơn trong tương lai, như một “Siêu đại dịch X” mà WHO từng cảnh báo.

 

Việt Nam, với kinh nghiệm kiểm soát Covid-19, cần tiếp tục tăng cường hệ thống y tế, nâng cao nhận thức cộng đồng, và hợp tác quốc tế. Mỗi cá nhân cũng đóng vai trò quan trọng: từ việc tuân thủ các biện pháp phòng ngừa đến ủng hộ các chính sách y tế công cộng. Chỉ khi tất cả cùng hành động, chúng ta mới có thể bảo vệ sức khỏe và xây dựng một tương lai bền vững./.

 

Tác giả: Mầu Văn Hải

Hỗ trợ báo chí độc lập: Đóng góp cho Thời báo Việt Úc để tiếp tục mang đến thông tin chính xác và sâu sắc.