Theo trang mạng abc.net.au, vào tháng 3/2024, 9 nhà lãnh đạo của khu vực Đông Nam Á sẽ đến thành phố Melbourne của Australia để tham dự một hội nghị thượng đỉnh lớn nhằm kỷ niệm 50 năm quan hệ giữa Australia và Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN).

Trong số những nhà lãnh đạo đó, có thể sẽ có những nhân vật “nặng ký” trong khu vực như Tổng thống Indonesia Joko Widodo và Thủ tướng Singapore Lý Hiển Long, cũng như các nhà lãnh đạo mới “đầy nhiệt huyết”, chẳng hạn như Thủ tướng Campuchia Hun Manet.

Đây không phải là lần đầu tiên Australia tổ chức một sự kiện như vậy. Cựu Thủ tướng Australia Malcolm Turnbull từng đón tiếp các nhà lãnh đạo ASEAN tại Sydney năm 2018. Tuy nhiên, “Hội nghị thượng đỉnh đặc biệt 2024” là một thời điểm quan trọng trong ngoại giao khu vực, mang đến cho các nhà lãnh đạo cũng như giới chức Australia nhiều cơ hội và cả cạm bẫy.
 

Vậy rốt cuộc hội nghị này có ý nghĩa gì? Đâu là những vấn đề khó khăn nhất mà các nhà lãnh đạo sẽ phải giải quyết?
 

Kinh tế - trọng tâm hàng đầu
 

Sẽ có rất nhiều biểu tượng cho hội nghị thượng đỉnh này, và hội nghị sẽ có giá trị riêng ngoài những kết quả cụ thể nào đó mà nó mang lại cho Australia.
 

ASEAN là tổ chức ngoại giao hàng đầu trong khu vực Đông Nam Á. Australia đã phát tín hiệu rằng nước này muốn dành nhiều thời gian cũng như nguồn lực hơn để làm sâu sắc thêm mối quan hệ với ASEAN - đặc biệt là quan hệ kinh tế.
 

Trong những năm gần đây, các nhà ngoại giao Australia đã làm rất tốt việc xây dựng mối quan hệ chiến lược và trong một số trường hợp là cả quan hệ quốc phòng với các nước ở khu vực Đông Nam Á. Tuy nhiên, thực tế là trao đổi kinh tế của Australia với các quốc gia Đông Nam Á đơn giản vẫn không theo kịp tốc độ tăng trưởng nhanh chóng của khu vực.
 

Chính phủ Australia dường như có ý định tìm lại một số cơ hội đã bị mất đó: Tháng 9/2023, Thủ tướng Anthony Albanese đã đưa ra một chiến lược mới, theo đó nước này có thể tăng gấp 3 lần thương mại với khu vực, lên hơn 534 tỷ AUD (khoảng 359 tỷ USD) mỗi năm. Dư luận hy vọng Thủ tướng Albanese và các quan chức sẽ tận dụng mọi cơ hội để thúc đẩy chương trình nghị sự này ở Melbourne vào năm tới, mặc dù - như ông Albanese đã thừa nhận – điều khó khăn ở đây là phải thuyết phục các doanh nghiệp Australia đầu tư vào khu vực, thay vì thuyết phục Đông Nam Á mở cửa. Một bản kế hoạch về hội nghị thượng đỉnh đã sớm được gửi tới các nước ASEAN hồi tháng trước, đánh dấu một loạt sự kiện tập trung vào ngành công nghiệp mà sẽ đưa các doanh nhân và doanh nghiệp từ khắp khu vực đến Melbourne để gặp gỡ các đối tác Australia. Bản kế hoạch nêu rõ, Thủ tướng Albanese sẽ không đến hội nghị với “bàn tay không”, mà sẽ đưa ra một loạt "tập hợp các sáng kiến" nhằm "củng cố và làm sâu sắc hơn sự hợp tác ASEAN-Australia". Tuy nhiên, ngoài sự thân thiện, các nhà lãnh đạo tại hội nghị thượng đỉnh cũng sẽ phải vật lộn với một số vấn đề gay gắt và khó khăn vốn đang gây nhức nhối trong khu vực thời gian gần đây. Đứng đầu danh sách đó chắc chắn là thảm họa nhân đạo nghiêm trọng nhất của Đông Nam Á: cuộc khủng hoảng ở Myanmar.
 

Vấn đề Myanmar 
 

ASEAN đã phải vật lộn với vấn đề Myanmar kể từ khi chính quyền quân sự của nước này một lần nữa lên nắm quyền vào ngày 1/2/2021, khiến đất nước này rơi vào tình trạng hỗn loạn. Tính đến thời điểm hội nghị thượng đỉnh diễn ra, cuộc đảo chính bất hợp pháp ở Myanmar đã diễn ra được hơn 3 năm, trong khi tình hình thực tế có thể còn tồi tệ và bất ổn hơn. Sau khi đàn áp mạnh mẽ các cuộc biểu tình dân chủ sau cuộc đảo chính, chính quyền quân sự Myanmar đã phải vật lộn để đẩy lùi các cuộc tấn công phối hợp từ các nhóm nổi dậy sắc tộc – những nhóm đã chiếm giữ các vùng lãnh thổ rộng lớn ở biên giới phía Bắc của đất nước giáp với Trung Quốc. Trong khi đó, những nỗ lực của ASEAN nhằm giải quyết cuộc khủng hoảng đã thất bại, với việc một số nhà lãnh đạo nổi tiếng ở Đông Nam Á thừa nhận “Đồng thuận 5 điểm” đã không thể ngăn chặn hành vi vi phạm nhân quyền của chính quyền quân sự hoặc thúc đẩy nước này quay trở lại với nền dân chủ. Mặc dù vậy, tất cả các dấu hiệu đều cho thấy Chính phủ Australia vẫn sẽ cố gắng tuân theo kịch bản của ASEAN về Myanmar, thay vì thúc ép các nhà lãnh đạo khu vực thử một chiến thuật khác hoặc tìm những cách mới để gây áp lực có ý nghĩa lên chế độ này. Điều đó có thể đồng nghĩa với việc tuân theo cùng một công thức giao tiếp mà ASEAN đã sử dụng - từ chối mời các thành viên của chính quyền quân sự tới Melbourne, nhưng mời các quan chức "phi chính trị" của Myanmar. Trên thực tế, Bộ Ngoại giao và Thương mại Australia đã gửi bản kế hoạch tới Bộ Ngoại giao Myanmar (cũng như gửi tới các bộ ngoại giao trên khắp Đông Nam Á) để yêu cầu phản hồi về kế hoạch tổ chức hội nghị thượng đỉnh và bản tuyên bố chung dự thảo" mà Australia mong muốn các nhà lãnh đạo ASEAN sẽ ký vào đó sau hội nghị. Điều này đã gây ra phản ứng dữ dội từ các nhà hoạt động chống chính quyền quân sự Myanmar tại Australia và xung quanh khu vực, những người cho rằng việc phân biệt chính quyền quân sự và các quan chức "phi chính trị" là hoàn toàn vô nghĩa. Thay vào đó, họ yêu cầu chính phủ phải liên lạc với chính quyền dân sự của Myanmar. Người phát ngôn của tổ chức “Công lý cho Myanmar” Yadanar Maung nói với ABC: “Thật không thể hiểu tại sao Australia và ASEAN lại tham khảo ý kiến của chính quyền quân sự về hội nghị thượng đỉnh sắp tới, thay vì công nhận và hợp tác với Chính phủ đoàn kết dân tộc hợp pháp. Chính quyền quân sự Myanmar là một tập đoàn tội phạm chứ không phải là Chính phủ Myanmar. Họ đang tiến hành một chiến dịch khủng bố chống lại người dân Myanmar, thực hiện những hành động tàn bạo mà hoàn toàn không bị trừng phạt, và họ đang gây bất ổn cho khu vực". Các quan chức Australia không muốn bị lôi kéo vào một cuộc tranh luận về vấn đề này trước hội nghị thượng đỉnh. Khi ABC hỏi họ về những lời chỉ trích từ các nhóm ủng hộ Myanmar, một phát ngôn viên của văn phòng thủ tướng và nội các đã trả lời đơn giản bằng cách chỉ ra cuộc họp gần đây nhất của các nhà lãnh đạo ASEAN hồi tháng 9/2023, cho biết “chúng tôi lưu ý rằng các nhà lãnh đạo ASEAN đã giữ nguyên các quyết định trước đây của họ liên quan đến đại diện phi chính trị tại Hội nghị cấp cao ASEAN”. Nói cách khác, Australia không phải là thành viên của ASEAN. Canberra chỉ triệu tập cuộc họp, và đây không phải là nơi để Australia nói với ASEAN rằng khối này nên - hay không nên – xử lý chính quyền quân sự như thế nào. Những người ủng hộ xã hội dân sự tỏ ra vô cùng thất vọng, đặc biệt là trong bối cảnh những nỗ lực của ASEAN nhằm giải quyết khủng hoảng ở Myanmar đã thất bại một cách thảm hại. Bà Maung nói: “Cách tiếp cận của ASEAN đối với cuộc khủng hoảng ở Myanmar đã thất bại nghiêm trọng. Australia phải chấm dứt việc ‘núp’ sau khối này và cuối cùng áp đặt thêm các biện pháp trừng phạt (đối với Myanmar) giống các đồng minh dân chủ của mình”. Cuộc tranh luận này chỉ có thể trở nên gay gắt hơn nếu quyền lực của chính quyền quân sự ở Myanmar bị lung lay hơn trước thềm hội nghị thượng đỉnh. Nhà nghiên cứu Hervé Lemahieu của Viện Lowy cho biết những tổn thất gần đây của chính quyền quân sự ở biên giới phía Bắc cho thấy quân đội Myanmar “yếu đuối và quá căng thẳng” như thế nào, và “mọi cơ hội” bạo lực có thể leo thang một lần nữa vào thời điểm hội nghị thượng đỉnh Melbourne diễn ra. Ông nói: “Đồng thuận 5 điểm rõ ràng đã thất bại. Đó là một thách thức đối với Australia với tư cách là nước triệu tập hội nghị thượng đỉnh. Cuộc khủng hoảng ở Myanmar sẽ là vấn đề trung tâm, vì vậy câu hỏi đặt ra là Australia có thể thể hiện sự linh hoạt và nhanh nhẹn như thế nào để giải quyết vấn đề này”.
 

Tranh chấp Biển Đông 
 

Mặc dù vấn đề Myanmar sẽ chiếm khá nhiều thời gian tại hội nghị thượng đỉnh, nhưng đây sẽ không phải là chủ đề mang tính chính trị duy nhất trong chương trình nghị sự. Dự thảo tuyên bố chung mà Australia đề xuất còn đề cập đến các chủ đề nhạy cảm như Biển Đông, Đài Loan và việc Nga tấn công Ukraine. Theo lẽ thường, điều đó cho thấy các quan chức Australia muốn thúc đẩy ASEAN hành động mạnh mẽ hơn một chút và lên tiếng trước hành vi ngày càng hiếu chiến của cả Trung Quốc và Nga. Cho đến nay, vấn đề cấp bách nhất đối với ASEAN là Biển Đông, nơi một số quốc gia Đông Nam Á có tuyên bố chủ quyền chồng chéo đang xung đột với Trung Quốc. Năm 2023, Trung Quốc đã nhiều lần đối đầu với các tàu Philippines trong vùng biển tranh chấp, lực lượng hải cảnh Trung Quốc đã phun vòi rồng vào các tàu Philippines đang cố gắng tiếp tế cho lực lượng của họ trong khu vực. Điều đó đã gây ra phản ứng giận dữ từ Tổng thống Philippines Ferdinand Marcos Jr, người cáo buộc lực lượng hải cảnh Trung Quốc là "gây hấn và khiêu khích". Bộ Ngoại giao Philippines thậm chí còn công khai cân nhắc việc trục xuất Đại sứ Trung Quốc tại Manila. Tuy nhiên, ASEAN chưa bao giờ gây áp lực có ý nghĩa hoặc có tính phối hợp đối với Trung Quốc về cách hành xử của nước này ở Biển Đông – phần lớn là do khối này hoạt động dựa trên sự đồng thuận và vì một số quốc gia lục địa Đông Nam Á nằm trong quỹ đạo của Trung Quốc (đặc biệt là Campuchia và Lào) không sẵn lòng ủng hộ bất kỳ lời chỉ trích nào đối với Bắc Kinh. Tuyên bố gần đây nhất của các nhà lãnh đạo ASEAN hồi tháng 9/2023 chỉ thể hiện rằng “một số quốc gia thành viên ASEAN” bày tỏ “quan ngại” về “các sự cố nghiêm trọng” ở Biển Đông, “bao gồm các hành động gây nguy hiểm cho sự an toàn của tất cả mọi người” và “có thể phá vỡ hòa bình, an ninh cũng như sự ổn định” của khu vực. Tuy nhiên, dự thảo tuyên bố chung của Australia đề xuất các nhà lãnh đạo ASEAN tiến xa hơn và ủng hộ rõ ràng phán quyết năm 2016 của tòa án quốc tế, theo đó ủng hộ các yêu sách của Philippines đối với vùng biển tranh chấp và kiên quyết bác bỏ yêu sách hàng hải của Bắc Kinh. Tuyên bố chỉ ra rằng quyết định đó là "cuối cùng và ràng buộc về mặt pháp lý đối với cả hai bên", đồng thời "kêu gọi cả hai bên tuân thủ" quyết định đó - điều mà Trung Quốc đã từ chối thực hiện trong 6 năm qua. Liệu dự thảo tuyên bố đó có trở thành hiện thực hay không sẽ là một phép thử thú vị.
 

Đài Loan và Ukraine 
 

Gây tranh cãi hơn, Australia còn gợi ý rằng các nhà lãnh đạo ASEAN nên đề cập đến “điểm nóng” địa chính trị có lẽ là nguy hiểm nhất trong khu vực – Eo biển Đài Loan. Dự thảo tuyên bố có đoạn: “Chúng tôi cam kết duy trì hiện trạng trên eo biển Đài Loan. Chúng tôi tìm kiếm một khu vực nơi những khác biệt được giải quyết một cách hòa bình thông qua đối thoại, chứ không phải sử dụng hay đe dọa vũ lực hoặc ép buộc”. Tuy nhiên, xét đến sự nhạy cảm của Bắc Kinh về bất cứ điều gì liên quan đến Đài Loan, ngay cả việc đề cập khá thận trọng và chung chung đó (trong dự thảo tuyên bố) cũng có thể bị loại bỏ. Tuyên bố dự thảo cũng cho thấy Australia đang hối thúc các nhà lãnh đạo ASEAN đưa ra lời lên án mạnh mẽ và trực tiếp hơn nhiều về việc Nga tấn công Ukraine. Tuyên bố dự thảo có đoạn: “Chúng tôi lấy làm tiếc về hành động gây hấn của Liên bang Nga đối với Ukraine. Chúng tôi yêu cầu Liên bang Nga rút quân hoàn toàn và vô điều kiện khỏi lãnh thổ Ukraine". Những lời lẽ này mạnh mẽ hơn nhiều so với ngôn ngữ được các nhà lãnh đạo ASEAN sử dụng hồi tháng 9 vừa qua, khi khối này thậm chí không chỉ đích danh Nga mà chỉ đơn giản kêu gọi "tất cả các quốc gia" thể hiện sự tôn trọng chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ, đồng thời đưa ra lời kêu gọi chung chung hơn về lệnh ngừng bắn và "đối thoại chân thành". Ông Lemahieu cho rằng dự thảo tuyên bố là một “phong vũ biểu” hữu ích về ảnh hưởng của Australia đối với ASEAN trong một số vấn đề chiến lược khó khăn và gây tranh cãi nhất thời đại. Ông nói: “Đây là một bước đi mở đầu của Australia về những gì nước này hy vọng có thể đạt được và có tham vọng hợp lý. Mức độ dự thảo tuyên bố được bảo tồn hay giảm bớt sẽ phản ánh sự thành công hay thất bại của Australia với tư cách là nước triệu tập Hội nghị thượng đỉnh Melbourne”. Có lẽ, không có gì đáng ngạc nhiên khi các quan chức Australia bận rộn lên kế hoạch cho hội nghị thượng đỉnh không quan tâm đến triển vọng thành công của họ. Văn phòng Thủ tướng và Nội các đã từ chối thảo luận về ngôn ngữ trong tuyên bố dự thảo. Người phát ngôn cho Hội nghị thượng đỉnh Melbourne nói với ABC: “Việc lập kế hoạch cho hội nghị thượng đỉnh đặc biệt này đang được tiến hành và chúng tôi đang tham vấn thông qua các quy trình đã được thiết lập của ASEAN. Thông tin chi tiết hơn về hội nghị thượng đỉnh đặc biệt này sẽ được chia sẻ vào khoảng trước tháng 3/2024, một thời gian ngắn trước khi hội nghị diễn ra”./.
 

Thoibaovietuc.com/Nguồn abc, vna