Đại dịch Covid-19 đã giết chết khoảng 7,1 triệu người trên toàn thế giới, khiến tuổi thọ trung bình toàn cầu giảm 1,6 năm trong giai đoạn 2019-2021. Nó đã phá vỡ nền kinh tế, hủy hoại sinh kế và gây căng thẳng cho sự gắn kết xã hội ở nhiều quốc gia. Tuy nhiên, không ai phải chịu trách nhiệm về nó. Liệu Tổng thống đắc cử của Hoa Kỳ Donald Trump có thay đổi được điều đó không? Bài viết được đăng trên tạp chí của Viện Chính sách Chiến lược Australia hôm qua sẽ phân tích sâu hơn về vấn đề này.

Năm năm sau khi SARS-CoV-2 (virus gây ra Covid-19) xuất hiện, chúng ta vẫn chưa biết mầm bệnh này xuất hiện lần đầu tiên ở đâu. Nó xuất hiện tự nhiên ở các khu chợ ẩm ướt tại Vũ Hán, Trung Quốc hay nó thoát ra từ Viện Virus học Vũ Hán (WIV) gần đó, nơi các nghiên cứu về virus corona ở dơi đang được tiến hành?

Chúng ta biết rằng chính phủ Trung Quốc đã cho phép những gì có thể là một đợt bùng phát cục bộ biến thành một cuộc khủng hoảng sức khỏe toàn cầu. Sau khi các trường hợp Covid-19 đầu tiên được báo cáo ở Vũ Hán, chế độ của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã kiểm duyệt các báo cáo về căn bệnh này và che giấu bằng chứng về sự lây truyền từ người sang người trong nhiều tuần. Trong khi đó, việc đi lại đến và đi từ Vũ Hán vẫn được phép tiếp tục mà không bị cản trở.

Tuy nhiên, không giống như trại tập trung Hồi giáo ở tỉnh Tân Cương hay việc xây dựng căn cứ hải quân ở Biển Đông, chính quyền Trung Quốc không thể che giấu loại vi-rút corona mới này trong thời gian dài, và phần còn lại của thế giới cũng không thể phớt lờ nó khi bí mật đã bị tiết lộ. Quá nhiều người mắc Covid-19 nhanh đến mức nhiều bệnh viện đã sớm quá tải, khiến nhiều nạn nhân phải điều trị trong lều.

Chính phủ Trung Quốc sau đó chuyển từ che giấu sang kiểm soát thiệt hại. Phương tiện truyền thông nhà nước đã định hình lại cuộc khủng hoảng ở Vũ Hán như một câu chuyện về sự phục hồi thành công, trong khi vẫn rao giảng về tỷ lệ tử vong thấp một cách phi thực tế. Trong khi đó, Tập Cận Bình đã ngăn cản các nỗ lực quốc tế nhằm khởi xướng một cuộc điều tra pháp y độc lập về nguồn gốc của Covid-19, mà ông tuyên bố sẽ tương đương với 'chủ nghĩa khủng bố truy tìm nguồn gốc'. Cuộc điều tra duy nhất mà ông cho phép là một nghiên cứu chung năm 2021 với Tổ chức Y tế Thế giới mà Trung Quốc kiểm soát và chỉ đạo.

Trong khi Trump, người làm tổng thống trong vài tháng đầu của đại dịch, thường nhấn mạnh mối liên hệ giữa Trung Quốc và Covid-19, người kế nhiệm ông, Joe Biden, đã thực sự bỏ qua Trung Quốc. Chưa đầy một tuần sau khi nhậm chức, Biden đã đưa ra một bản ghi nhớ của tổng thống kêu gọi các cơ quan liên bang tránh đề cập đến nguồn gốc địa lý của loại vi-rút này.

Mục tiêu của Biden là ngăn chặn sự gia tăng của nạn bắt nạt, quấy rối và tội ác thù hận đối với người Mỹ gốc Á và người dân đảo Thái Bình Dương. Tính độc hại của nền chính trị đảng phái của Hoa Kỳ có nghĩa là việc chống lại nạn phân biệt chủng tộc - mà Trump và nhóm của ông thường khơi dậy - cũng có nghĩa là chấm dứt mọi cuộc thảo luận về vai trò của Trung Quốc trong việc gây ra cuộc khủng hoảng. Các nền tảng truyền thông xã hội, phương tiện truyền thông chính thống và một số nhà khoa học nổi tiếng của Hoa Kỳ (những người che giấu xung đột lợi ích của họ) cũng góp phần vào việc đàn áp cuộc tranh luận về Covid-19.

Sự chia rẽ đảng phái về việc có nên điều tra trách nhiệm của Trung Quốc đối với Covid-19 hay không vẫn tiếp diễn cho đến ngày nay. Chỉ trong tháng trước, đảng Dân chủ đã thách thức một báo cáo dài 520 trang - do Tiểu ban Chọn lọc của Hạ viện Hoa Kỳ do đảng Cộng hòa kiểm soát về Đại dịch do vi-rút Corona lập ra - báo cáo này kết luận, sau cuộc điều tra kéo dài hai năm, rằng vi-rút có khả năng đã thoát khỏi WIV, chỉ trích phương pháp luận của báo cáo. Vì vậy, trong khi một số cơ quan chính phủ Hoa Kỳ - bao gồm Bộ Năng lượng và FBI - đã tin vào lý thuyết rò rỉ phòng thí nghiệm, vẫn chưa có sự đồng thuận nào ở Washington.

Không tìm ra gốc rễ của nguồn gốc Covid-19 không chỉ có thể giúp Trung Quốc trốn tránh trách nhiệm; mà còn làm suy yếu khả năng ngăn chặn một đại dịch toàn cầu khác của thế giới. Nhưng có lý do để hy vọng rằng chính quyền Trump sắp tới sẽ khôi phục lại cuộc tìm kiếm câu trả lời. Ngoài việc Trump sẵn sàng chỉ trích Trung Quốc, một số lựa chọn trong nội các của ông—đáng chú ý là Robert Kennedy Jr, Bộ trưởng Y tế và Dịch vụ Nhân sinh và Jay Bhattacharya, giám đốc Viện Y tế Quốc gia (NIH)—đã thách thức các câu chuyện phổ biến về Covid-19 (mặc dù đôi khi theo những cách nguy hiểm).

Một cuộc điều tra hiệu quả sẽ đòi hỏi sự minh bạch đáng kể từ Hoa Kỳ. NIH, cơ quan nghiên cứu y khoa của chính phủ Hoa Kỳ, đã tài trợ cho các nghiên cứu về vi-rút corona ở dơi tại WIV từ năm 2014. NIH biết rằng công việc này rất rủi ro; nó được thực hiện ở Trung Quốc chính xác là vì Hoa Kỳ có các quy tắc chặt chẽ hơn đối với nghiên cứu 'tăng chức năng', bao gồm việc sửa đổi cấu trúc di truyền của tác nhân sinh học để mang lại cho nó hoạt động mới hoặc được tăng cường, chẳng hạn như tăng khả năng lây truyền hoặc độc lực của mầm bệnh. NIH vẫn tiếp tục tài trợ cho nghiên cứu tại WIV ngay cả sau khi nhiều bức điện của Bộ Ngoại giao đánh dấu các tiêu chuẩn an toàn lỏng lẻo của phòng thí nghiệm, chỉ dừng lại sau khi đại dịch bắt đầu (khi NIH cũng xóa mô tả về nghiên cứu tăng chức năng khỏi trang web của mình).

Tệ hơn nữa, chúng ta hiện biết rằng WIV đã tiến hành nghiên cứu được phân loại thay mặt cho quân đội Trung Quốc kể từ ít nhất năm 2017. Một tờ thông tin năm 2021 của Bộ Ngoại giao thừa nhận rằng một số khoản tài trợ của Hoa Kỳ cho nghiên cứu dân sự có thể đã được chuyển hướng sang các dự án quân sự bí mật của Trung Quốc tại viện này.

Một nguyên tắc chung trong điều tra pháp y là theo dõi tiền bạc, vì vậy chính quyền Trump nên bắt đầu bằng cách tiết lộ toàn bộ mức tài trợ của Hoa Kỳ cho nghiên cứu về vi-rút corona ở Trung Quốc. Nhưng các nhà điều tra cũng sẽ phải theo dõi dữ liệu, nghĩa là Hoa Kỳ sẽ phải tiết lộ kết quả nghiên cứu mà họ tài trợ ở Vũ Hán, một phần của chương trình khoa học hợp tác giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc.

Việc buộc Trung Quốc phải chịu trách nhiệm về vai trò của mình trong đại dịch chỉ là bước đầu tiên. Để bảo vệ tương lai của nhân loại, chính quyền Trump cũng sẽ phải giải quyết một vấn đề cơ bản hơn: nghiên cứu tăng chức năng nguy hiểm vẫn đang diễn ra tại một số phòng thí nghiệm ở Trung Quốc, Nga và phương Tây. Sự tăng cường di truyền của các tác nhân gây bệnh đại diện cho mối đe dọa hiện hữu lớn nhất đối với loài người mà khoa học từng tạo ra, thậm chí còn lớn hơn cả vũ khí hạt nhân. Bằng cách thắt chặt các quy tắc về các hoạt động như vậy - hoặc lý tưởng nhất là cấm nghiên cứu trong phòng thí nghiệm có thể gây ra đại dịch - Trump sẽ để lại một di sản tích cực quan trọng.

Tác giả Brahma Chellaney, giáo sư danh dự về nghiên cứu chiến lược tại Trung tâm nghiên cứu chính sách có trụ sở tại New Delhi, nghiên cứu viên tại Học viện Robert Bosch, Berlin./.