Trong ngắn hạn, việc Trung Quốc đẩy nhanh các cuộc điều tra chống tham nhũng sẽ nâng cao năng lực thực hiện các chính sách của Chủ tịch Tập Cận Bình (Xi Jinping) như cải cách trong lĩnh vực bất động sản, nhưng trong dài hạn, điều này có thể gây ra cuộc khủng hoảng quyền lực khiến Tập Cận Bình phải chú trọng hơn đến an ninh quốc gia và đẩy mạnh hơn nữa việc cách ly nền kinh tế Trung Quốc với thế giới. 

Theo dự báo gần đây của tờ Bưu điện Hoa Nam buổi sáng (SCMP), số lượng cuộc điều tra của Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) về hành vi tham nhũng và vi phạm kỷ luật của các quan chức cấp cao – những người từ cấp thứ trưởng trở lên hoặc giữ chức vụ cao trong các lĩnh vực then chốt – cao kỷ lục với 45 vụ (không tính các vụ liên quan đến lĩnh vực quân sự) trong năm 2023, vượt qua con số 32 vụ vào năm 2022 và phá vỡ kỷ lục trước đó là 38 vụ của năm 2014. Hơn nữa, 27 trong số 45 vụ nhằm vào các quan chức đã nghỉ hưu, những người trước thời Chủ tịch Tập Cận Bình phần lớn không bị xét xử trong cuộc đàn áp chính trị của ĐCSTQ. Các cuộc điều tra chống tham nhũng và kỷ luật đảng do Ủy ban Kiểm tra Kỷ luật Trung ương (CCDI) thực hiện, nhưng đối với các nhà lãnh đạo cấp cao, cuộc điều tra chỉ được tiến hành khi có lệnh của Chủ tịch Tập Cận Bình. Kể từ khi lên nắm quyền vào năm 2012, ông đã biến các cuộc điều tra của CCDI thành công cụ chính để loại trừ các đối thủ chính trị, thực thi chính sách ở cấp cao phù hợp với mục tiêu của mình và xử lý các trường hợp tham nhũng (thường là nghiêm trọng). Hầu như tất cả các cuộc điều tra chống tham nhũng đối với các quan chức cấp cao đều dẫn đến việc họ bị cách chức, bị khai trừ khỏi đảng và/hoặc phải ngồi tù, và trong một số trường hợp hiếm hoi là bị xử tử. Năm 2023, cựu Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Tần Cương (Qin Giang) và cựu Bộ trưởng Quốc phòng Lý Thượng Phúc (Li Shangfu) đã bị hạ bệ sau những cuộc điều tra như vậy.

- Kể từ khi Chủ tịch Tập Cận Bình nhậm chức cuối năm 2012, tổng cộng 294 quan chức cấp cao và 2,3 triệu quan chức là đối tượng điều tra của CCDI. Dưới sự lãnh đạo của Tập Cận Bình, mỗi năm, CCDI điều tra nhiều nhà quản lý của các công ty nhà nước và tư nhân hơn so với dưới thời người tiền nhiệm của Tập Cận Bình là Hồ Cẩm Đào (Hu Jintao) (tại nhiệm 2002-2012).

- Tham nhũng là “căn bệnh đặc hữu” ở Trung Quốc, nơi sự cai trị của một chính đảng duy nhất tất yếu dẫn đến tình trạng lạm dụng quyền lực. Hối lộ tràn lan cũng là “chất bôi trơn tự nhiên” cho bộ máy quan liêu trong một chính phủ nắm trong tay nguồn lực có hạn nhưng lại được giao nhiệm vụ quản lý hơn 1,4 tỷ người trải rộng trên một vùng địa lý rộng lớn.

- Các nỗ lực chống tham nhũng của Tập Cận Bình cũng nhắm vào quân đội Trung Quốc, đặc biệt là trong 6 tháng qua, khiến nhiều tướng lĩnh cũng như các cựu tư lệnh Lực lượng Tên lửa và Lực lượng Không quân bị hạ bệ. Những trường hợp này không chỉ dính líu đến tham nhũng, cạnh tranh chính trị và điều chỉnh chính sách, mà còn phản ánh mối quan ngại về khả năng sẵn sàng của quân đội và khả năng chống đảo chính của ĐCSTQ, đồng thời có tác động sâu rộng đến an ninh quốc gia.

Chiến dịch chống tham nhũng của Tập Cận Bình khó có thể kết thúc trong thập kỷ tới và sẽ thúc đẩy sự điều chỉnh của chính phủ cho phù hợp với các chính sách an ninh quốc gia và cơ chế quản lý rủi ro kinh tế của ông. CCDI là công cụ chính được Tập Cận Bình sử dụng để áp chế đối thủ và thúc đẩy việc điều chỉnh chính sách. Do đó, chiến dịch chống tham nhũng sẽ kéo dài suốt thời gian ông tại nhiệm và sẽ không kết thúc cho đến ít nhất là năm 2027 (tuy nhiên, nếu sức khỏe của ông vẫn tốt, thì chiến dịch này nhiều khả năng sẽ kéo dài đến năm 2032 hoặc lâu hơn). Xét tới những động cơ cố hữu dẫn đến tham nhũng ở Trung Quốc và bản chất chính trị của nhiều cuộc điều tra của CCDI, có thể nói chiến dịch chống tham nhũng khó có thể giảm thiểu tình trạng tham nhũng, ngoại trừ những vụ việc nghiêm trọng và dễ thấy nhất. Hơn nữa, các cuộc thanh trừng của Tập Cận Bình có thể sẽ nhắm vào ngày càng nhiều quan chức cấp cao, với bằng chứng là việc ông sẵn sàng cách chức các bộ trưởng nội các, các quan chức đã nghỉ hưu và thậm chí là cả những tướng lĩnh quân đội hàng đầu trong những năm gần đây – những nhà lãnh đạo phần lớn được bảo vệ khỏi các cuộc điều tra chống tham nhũng dưới thời vị chủ tịch tiền nhiệm. Việc hạ bệ thêm nhiều nhân vật trong giới tinh hoa sẽ thúc đẩy việc điều chỉnh chính sách cho phù hợp với những ưu tiên của Tập Cận Bình, đặc biệt là việc ông chú trọng giảm bong bóng nợ (chẳng hạn như trong lĩnh vực bất động sản) thông qua các cuộc cải cách kinh tế, sử dụng pháp luật (chẳng hạn như Luật Chống gián điệp và các chế độ cấp phép xuất khẩu) để đối phó với các mối đe dọa an ninh quốc gia và các biện pháp hạn chế thương mại của phương Tây, tăng cường sự giám sát của nhà nước đối với tất cả các luồng dữ liệu ở Trung Quốc và tăng cường sự lãnh đạo của đảng đối với bộ máy nhà nước (do đó làm tăng bản chất chính trị của luật định).

- Tính hợp pháp của Tập Cận Bình với tư cách Chủ tịch Trung Quốc dựa trên vai trò lãnh đạo của ông đối với ĐCSTQ, với CCDI đóng vai trò là phương tiện để duy trì hiệu quả quản trị của ĐCSTQ cũng như lòng trung thành về chính trị và tư tưởng của các cán bộ cấp cao đối với Tập Cận Bình. Điều này không giống với 3 vị chủ tịch tiền nhiệm, vốn có tính hợp pháp dựa trên vai trò của họ trong cuộc nội chiến ở Trung Quốc trong những năm 1940 hoặc dựa trên sự chấp thuận của một trong những lãnh đạo lập quốc của Trung Quốc như Đặng Tiểu Bình (Deng Xiaoping).

- Chủ tịch Trung Quốc có tuổi thọ cao hơn nhiều so với những dân người khác do được hưởng dịch vụ y tế tốt nhất nước. Mao Trạch Đông (Mao Zedong), nhà lãnh đạo lập quốc và cũng là nhà lãnh đạo đầu tiên của Trung Quốc, thọ 82 tuổi; người kế nhiệm ông, Đặng Tiểu Bình, thọ 92 tuổi; tiếp theo là Giang Trạch Dân (Jiang Zemin), 96 tuổi, và Hồ Cẩm Đào, hiện 81 tuổi.

- Tại hội nghị toàn thể thường niên của CCDI vào ngày 8/1/2024, Tập Cận Bình cam kết tăng cường trấn áp tham nhũng và tăng hình phạt đối với tội hối lộ, với lưu ý rằng cuộc chiến chống tham nhũng vẫn còn gay gắt, phức tạp, đầy cam go và kéo dài.

- Bộ trưởng Ngoại giao Tần Cương bị cách chức vào tháng 7/2023 sau cuộc điều tra của CCDI về hành vi sai trái, và không một cấp phó nào của ông được đề bạt vào vị trí này. Thay vào đó, Vương Nghị (Wang Yi) – đồng minh lâu năm của Chủ tịch Tập Cận Bình và hiện là Chủ nhiệm Văn phòng Ủy ban công tác đối ngoại trung ương ĐCSTQ – đã trở thành tân Bộ trưởng Ngoại giao.

Tuy nhiên, sự điều chỉnh chính sách cấp trung ương sẽ làm giảm năng lực của các quan chức địa phương trong việc đề ra các chính sách hướng tới giải quyết nhu cầu kinh tế và xã hội trước mắt ở cấp địa phương và làm trầm trọng thêm mối quan hệ của Trung Quốc với phương Tây. Việc Tập Cận Bình tập trung vào việc điều chỉnh chính sách cấp trung ương sẽ làm giảm tính linh hoạt của việc hoạch định chính sách cấp thành phố và cấp tỉnh, đồng thời có thể làm trầm trọng thêm các vấn đề hiện tại là tình hình lao động bất ổn và tỷ lệ thất nghiệp gia tăng ở thanh niên, vốn cản trở quá trình phục hồi tiêu dùng sau đại dịch của Trung Quốc. Việc này cũng sẽ làm trầm trọng thêm mối quan hệ thương mại và ngoại giao ngày càng xấu đi của Trung Quốc với phương Tây, khi giới tinh hoa ĐCSTQ ôn hòa hơn không thể kiềm chế chủ nghĩa dân tộc hung hăng vốn là đặc trưng của Tập Cận Bình và ngày càng giữ im lặng chủ yếu do phải chịu sức ép từ các cơ quan chống tham nhũng.

- Tiêu dùng ở Trung Quốc không thể phục hồi sau lệnh phong tỏa thành phố và hạn chế đi lại do đại dịch COVID-19. Mức tiêu dùng trong cả năm 2023, thời điểm các nhà lãnh đạo ĐCSTQ và những người bên ngoài đều dự đoán sẽ chứng kiến sự phục hồi kinh tế đáng kể, vẫn thấp hơn mức trước đại dịch.

Dù đội ngũ cán bộ có vẻ ủng hộ Tập Cận Bình ngày càng thống nhất về quan điểm, nhưng việc mở rộng phạm vi các cuộc điều tra chống tham nhũng làm dấy lên nghi ngờ rằng những thất bại chính sách có thể khiến chính phủ bị tê liệt. Vấn đề hóc búa trong các cuộc thanh trừng chống tham nhũng của Tập Cận Bình là mặc dù dẫn đến sự tuân thủ về ý thức hệ (ít nhất trong mắt công chúng) và sự điều chỉnh chính sách theo hướng phù hợp hơn với các ưu tiên của Tập Cận Bình, nhưng những cuộc thanh trừng này cũng gây ra tâm lý bất bình ở những người chịu ảnh hưởng gián tiếp. Những người này gồm các cán bộ bị thanh trừng, những người cho rằng Tập Cận Bình đang giải quyết chưa thỏa đáng các vấn đề của Trung Quốc và những người bị ảnh hưởng về quyền lợi do các chính sách của ông. Hơn nữa, việc đẩy nhanh tốc độ xử lý các vụ án chống tham nhũng cấp cao cho thấy nhóm người bất mãn đang gia tăng và Tập Cận Bình đang cố gắng chống lại họ, hoặc các mục tiêu khác của Tập Cận Bình trong các cuộc điều tra CCDI – đặc biệt là việc thúc đẩy điều chỉnh chính sách sao cho phù hợp với các mục tiêu chính sách của ông – vẫn chưa đạt được mặc dù các cuộc điều tra chống tham nhũng đã diễn ra trong suốt một thập kỷ. Các cán bộ của ĐCSTQ chấp nhận chính sách phiền hà của các nhà lãnh đạo cứng rắn, và điều này có nghĩa là chiến dịch chống tham nhũng của Tập Cận Bình có thể tiến triển mà không bị kiểm soát trong nhiều năm tới. Tuy nhiên, viễn cảnh về những thất bại chính sách lớn – khi các thách thức đối với chính sách đối nội và đối ngoại của Trung Quốc ngày càng tăng – có thể gây ra làn sóng bất đồng chính kiến chống lại Tập Cận Bình. Những thất bại như vậy có thể gồm một cuộc suy thoái kinh tế thực sự (nghĩa là tăng trưởng âm) do khủng hoảng trong lĩnh vực bất động sản gây ra, sự trỗi dậy của các cuộc biểu tình rầm rộ như cuộc biểu tình tháng 11/2022, hoặc thậm chí là một cuộc xâm lược Đài Loan thất bại. Trong kịch bản này, sự trỗi dậy của những người bất đồng chính kiến ban đầu sẽ khiến hoạt động hoạch định chính sách trung ương bị tê liệt hoặc tác động tiêu cực đến việc hoạch định chính sách, chẳng hạn như chính sách về quản lý kinh tế.

Để đối phó với một cuộc khủng hoảng chính sách như vậy, Tập Cận Bình có thể sẽ tăng cường các cuộc thanh trừng chính trị và thúc đẩy hơn nữa quá trình đảm bảo an ninh quốc gia chừng nào ông vẫn còn cầm quyền. Viễn cảnh về những thất bại chính sách lớn và nguy cơ mất đi tính hợp pháp với tư cách nhà lãnh đạo đảng có thể sẽ khiến Tập Cận Bình có hành động lớn để giành lại quyền lực kiểu như Cách mạng Văn hóa dưới thời Mao Trạch Đông. Ông có thể ra lệnh thực hiện chiến dịch bắt giữ chớp nhoáng một nhóm lãnh đạo đối thủ (ví dụ như trong Ban Chấp hành Trung ương và thậm chí trong Bộ Chính trị, cơ quan chính trị hàng đầu của đảng) với cái cớ ngăn chặn một âm mưu đảo chính. Sau đó, Tập Cận Bình sẽ tăng cường tập trung vào an ninh trong và ngoài nước, kiềm chế tình trạng bất ổn xã hội, đồng thời tăng cường các chính sách trả đũa nhằm đối phó với các biện pháp kiểm soát thương mại và công nghệ của phương Tây. Việc Bắc Kinh tăng cường các biện pháp đảm bảo an ninh quốc gia sẽ khiến các doanh nghiệp nước ngoài và các khoản đầu tư của họ vào Trung Quốc nhanh chóng rời khỏi thị trường nước này, đồng thời sẽ khiến nền kinh tế Trung Quốc nặng tính tự cung tự cấp hơn, đe dọa mục tiêu của Tập Cận Bình là khôi phục vị thế siêu cường hàng đầu thế giới của Trung Quốc.

- Mao Trạch Đông áp dụng biện pháp cai trị bằng vũ lực để duy trì quyền lực chính trị thống nhất của mình đối với ĐCSTQ trong giai đoạn 1935-1976, nhưng công cụ mà ông lựa chọn là các cuộc nổi dậy của quần chúng (ví dụ các cuộc nổi dậy của nông dân) chứ không phải các cuộc điều tra chống tham nhũng được Tập Cận Bình ưa chuộng. Thất bại trong nỗ lực tập thể hóa nông thôn của Mao Trạch Đông trong giai đoạn 1958-1962 khiến hàng chục triệu người chết vì đói đã tạo cơ hội hiếm hoi cho các đối thủ chính trị chỉ trích ông và kêu gọi xây dựng các chính sách kinh tế ôn hòa hơn. Để tái khẳng định vị thế lãnh đạo hàng đầu của mình, Mao Trạch Đông đã phát động Cách mạng Văn hóa từ năm 1966 cho đến khi ông qua đời vào năm 1976. Đây là thời kỳ hỗn loạn và trì trệ về kinh tế, khi mà phe thanh niên Trung Quốc, theo lệnh của Mao Trạch Đông, đã đàn áp dã man đối thủ của mình trong ĐCSTQ nói riêng và trong xã hội nói chung./.

Thoibaovietuc.com/Nguồn Stratfor, vna