Theo đánh giá của các nhà kinh tế và các chuyên gia trong bài viết đăng tải trên báo The Straits Times mới đây, một phần danh sách những rủi ro mà thế giới sẽ phải đối mặt trong năm 2024 là lãi suất cao hơn trong thời gian dài hơn, sự giảm tốc của nền kinh tế toàn cầu, căng thẳng địa chính trị gia tăng, khả năng có sự thay đổi trong bộ máy chính phủ Mỹ, sự lạm dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và nhiều thảm họa liên quan đến khí hậu...

Nhiều nhà kinh tế cho rằng sau chu kỳ tăng lãi suất nhanh nhất trong lịch sử thế giới, kể từ tháng 3/2023, Cục Dự trữ liên bang Mỹ (Fed) sẽ tiến tới giảm tốc chu trình thắt chặt tiền tệ trong năm 2024, nhưng không vội vàng đảo ngược. Những gì mà Fed đã thực hiện trong cả năm nay đã góp phần làm giảm lạm phát, nhưng chưa đạt được mức mục tiêu. Vì vậy, rất khó để có thể kết luận rằng chính sách “diều hâu” sẽ sớm chấm dứt. Các nhà hoạch định chính sách Mỹ có thể sẽ lựa chọn hành động “tạm ngừng” kéo dài, thay vì cắt giảm lãi suất. Và điều này cũng sẽ tương tự với nhiều nền kinh tế khác.

Mặc dù các thị trường tài chính đã có được những đợt phục hồi nhẹ, với kỳ vọng rằng Fed sẽ không tăng lãi suất nữa, nhưng kinh tế thế giới có thể phải đối mặt với những vấn đề rắc rối. Sau hơn một thập kỷ tận hưởng lãi suất gần như bằng 0, kể từ năm 2009 đến hết năm 2021, các hộ gia đình và các công ty đã phải chịu sự điều chỉnh đột ngột với lãi suất cao hơn 5% và lãi suất thế chấp duy trì ở mức cao trong nhiều năm. Tác động đầy đủ của lãi suất cao hơn chưa được cảm nhận rõ ràng, vì những thay đổi về lãi suất thường mất từ 12 đến 18 tháng mới tác động đến các nền kinh tế.

* Tác động của lãi suất ở mức cao

Mặc dù vậy, không phải là không có nguy cơ nào đã xảy ra đối với nền kinh tế thế giới trong suốt một năm qua. Một lĩnh vực đặc biệt chịu ảnh hưởng nghiêm trọng bởi lãi suất cao là bất động sản thương mại (CRE). Tại Mỹ, lĩnh vực này đã bị tàn phá bởi tỷ lệ thuê văn phòng giảm gấp đôi do sự gia tăng làm việc từ xa kể từ đại dịch COVID-19 và tỷ lệ thế chấp cao hơn. Cùng với ảnh hưởng từ lãi suất cao, các tòa nhà, văn phòng, kể cả ở các khu vực “đắc địa” trở nên khó bán và cho thuê hơn. Các khoản vay CRE trị giá hơn 1.000 tỷ USD dự kiến sẽ đáo hạn từ năm 2023 đến 2025, với số tiền tăng lên 2.200 tỷ USD vào năm 2027.

Tháng 11/2023, tờ Wall Street Journal (Mỹ) đưa tin về việc hàng loạt tòa nhà văn phòng đã bị đóng băng hoạt động cho thuê và tỷ lệ nợ quá hạn tăng gấp ba lần trong năm qua. Nhiều chủ sở hữu cũng gặp khó khăn trong việc bán các tòa nhà để trả nợ thế chấp, vì giá giảm và người mua không thể vay vốn. Nhiều ngân hàng Mỹ - đặc biệt là các ngân hàng địa phương – giao dịch nhiều trong lĩnh vực CRE thừa nhận đang chịu tổn hại nghiêm trọng.

Trong Đánh giá ổn định tài chính mới nhất, Cơ quan Tiền tệ Singapore (MAS, ngân hàng trung ương) đã cảnh báo khả năng khủng hoảng trong CRE có thể lan rộng. Nó thậm chí còn có thể dẫn đến những rủi ro mang tính hệ thống do nỗi lo sợ của người gửi tiền, dẫn đến tình trạng phá sản ồ ạt có thể xảy ra với tốc độ chóng mặt. vào tháng 3/2023 một số ngân hàng ở Mỹ và Thụy Sỹ đã buộc phải tuyên bố phá sản do những rắc rối phát sinh trong lĩnh vực cho vay. Các nhà chức trách sẽ có thể giải quyết vấn đề này, như họ đã làm hồi tháng 3/2023, nhưng đó là một rủi ro có thể gây ra hậu quả toàn cầu trong thời gian tới.

MAS chỉ ra rằng các hộ gia đình và doanh nghiệp Singapore cho đến nay vẫn trụ vững trước lãi suất cao hơn, vì họ đã trả hết nợ và thận trọng khi vay. Tuy nhiên, cơ quan này cũng cảnh báo một số hộ gia đình có các khoản thế chấp lãi suất cố định hết hạn và được điều chỉnh mức lãi suất cao hơn có thể phải đối mặt với những vấn đề rắc rối trong việc trả nợ. Điều tương tự có thể xảy ra đối với một phân khúc các công ty có đòn bẩy tài chính cao, phụ thuộc nhiều vào lãi suất thấp và ổn định, nhưng giờ đây phải đương đầu với cả lãi suất cao hơn và tăng trưởng thấp hơn.

Các nhà kinh tế dự đoán rằng nền kinh tế toàn cầu sẽ giảm tốc trong năm 2024. Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF) ước tính Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) toàn cầu giảm từ 3,5% của năm 2022 xuống 3% trong năm 2023 và 2,9% trong năm 2024 – thấp hơn nhiều so với mức trung bình 3,8% trong giai đoạn 2000-2019.

Hầu hết các nhà kinh tế đều không mong đợi một sự suy thoái kinh tế xảy ra ở Mỹ và Liên minh châu Âu (EU), từ đó sẽ lan rộng ra toàn thế giới. Tuy nhiên, có một số dấu hiệu đáng lo ngại không thể bỏ qua. Đó là khoản tiết kiệm dư thừa được tích lũy trong thời kỳ đại dịch và giúp việc tiêu thụ nhiên liệu đã bị thu hẹp; đường cong lợi suất vẫn đảo ngược - có nghĩa là lãi suất ngắn hạn vượt quá lãi suất dài hạn (yếu tố dự báo đáng tin cậy về suy thoái) - và tính thanh khoản bị thắt chặt.

Sự phục hồi kinh tế của Trung Quốc - nền kinh tế lớn thứ hai thế giới - vẫn chưa đạt mức trung bình, do ảnh hưởng bởi khủng hoảng thị trường bất động sản, tiêu dùng yếu và thiếu bất kỳ biện pháp kích thích tài chính đáng kể nào. Điều đó có nghĩa là Trung Quốc sẽ không còn là động cơ tăng trưởng toàn cầu như trước đây. Tổng hợp tất cả các yếu tố lại không thể loại trừ khả năng xảy ra một cuộc suy thoái toàn cầu, mặc dù hiện tại khó có thể xảy ra.

* Những mối đe dọa địa chính trị

Căng thẳng địa chính trị có thể khiến mọi việc trở nên tồi tệ hơn. Theo khảo sát Triển vọng các giám đốc điều hành (CEO) 2023 của KPMG, các CEO giờ đây xếp địa chính trị và bất ổn chính trị là rủi ro lớn nhất đối với sự phát triển kinh doanh của họ trong ba năm tới. Các cuộc khảo sát của Oxford Economics và BlackRock cũng phản ánh quan điểm tương tự.

Thế giới đang phải đối mặt với hai cuộc xung đột địa chính trị mạnh mẽ, giữa Nga và Ukraine, và Israel–Hamas. Cả hai cuộc xung đột này dường như sẽ kéo dài qua năm 2024. Trong một cuộc khảo sát gần đây của Oxford Economics đối với 130 doanh nghiệp, gần 40% số người trả lời coi xung đột Israel-Hamas là rủi ro lớn đối với kinh tế toàn cầu trong hai năm tới. Cuộc xung đột này sẽ gây ra những hậu quả khó lường và có thể dẫn đến sự trỗi dậy của chủ nghĩa cực đoan, cũng như nhiều cuộc tấn công khủng bố hơn.

Nếu xung đột lan rộng tại Trung Đông, ảnh hưởng cũng sẽ lớn hơn, do khu vực này là một trong những tuyến vận chuyển đường biển bận rộn nhất thế giới.

Bất kỳ cuộc tấn công nào vào Eo biển Hormuz hay Kênh đào Suez cũng sẽ làm gián đoạn nghiêm trọng thương mại toàn cầu, bao gồm gần một nửa lượng vận chuyển dầu thô. Một cú sốc về dầu mỏ sẽ xảy ra sau đó, và có thể trở nên trầm trọng những gì đang có hiện này. Điều này sẽ khơi dậy lạm phát và làm chậm hơn nữa tăng trưởng kinh tế toàn cầu.

Đạo luật giảm lạm phát (IRA) của Mỹ cung cấp các khoản trợ cấp hào phóng cho việc sản xuất tại địa phương các sản phẩm và công nghệ xanh. Mới đây, ngày 1/12, Chính phủ Mỹ tiếp tục đề xuất các quy định mới hạn chế vai trò của các công ty Trung Quốc trong việc cung cấp nguyên vật liệu và linh kiện cho EV. Trong khi đó, Liên minh châu Âu (EU) đã mở một cuộc điều tra về các khoản trợ cấp của Chính phủ Trung Quốc cho các nhà sản xuất EV của nước này. Điều này có thể dẫn đến các mức thuế quan của EU được áp đặt cho EV do Trung Quốc sản xuất.

Cuộc chiến thương mại có thể leo thang hơn nữa nếu vị trí Tổng thống Mỹ có sự thay đổi sau cuộc bầu cử năm 2024. Ông Donald Trump rất có thể sẽ trở lại Nhà Trắng. Kết quả các cuộc thăm dò dư luận mới nhất đều cho thấy ông Trump đang dẫn trước các đối thủ của ông trong đảng Cộng hòa lẫn Tổng thống Joe Biden. Trong các cuộc vận động tranh cử của mình, ông Trump đã cam kết đẩy mạnh hơn nữa các chính sách theo xu hướng bảo hộ vốn nhận được sự ủng hộ của công chúng ở Mỹ, từ đó gây bất lợi cho không chỉ các đối tác thương mại của Mỹ mà còn cho bản thân nền kinh tế Mỹ.

* Nguy cơ từ AI

Việc ứng dụng AI, vốn đã phát triển vô cùng nhanh trong năm 2023, sẽ tăng tốc vào năm 2024. Đây là cơ sở thúc đẩy năng suất, tính sáng tạo và đổi mới. Tuy nhiên, những tác động tiêu cực của AI cũng sẽ xuất hiện, dưới dạng một cơn sóng thần thông tin sai lệch, qua văn bản cũng như các hình ảnh, âm thanh và video đã được chỉnh sửa, mà người sử dụng bình thường sẽ rất khó phát hiện. Do đó, những kẻ phá hoại sẽ có thể dễ dàng thao túng chính trị, dư luận và thị trường hơn, đồng thời làm suy yếu niềm tin vào các chính phủ và thể chế. Hiện các chính phủ đang nỗ lực thiết lập các quy định đối với công nghệ và AI để bảo vệ sự an toàn cho người dân và quốc gia. Nhưng chắc chắn không loại trừ khả năng công nghệ này sẽ dễ bị lạm dụng trên diện rộng.

Ngay cả việc sử dụng hợp pháp AI cũng có thể gây ra những sự gián đoạn và điều tồi tệ hơn. Số việc làm bị mất do AI thay thế, vốn đã và đang tăng lên, sẽ tiếp tục gia tăng. Mặc dù những công việc khác sau đó sẽ xuất hiện, nhưng trước đó nhiều lao động sẽ bị đào thải. Điều này đồng nghĩa với việc thị trường lao động sẽ có sự xáo trộn lớn hơn, đặc biệt là trong các ngành dịch vụ - một xu hướng sẽ trở nên rõ ràng hơn trong năm 2024.

Ông Gary Gensler, Chủ tịch Ủy ban chứng khoán và hối đoái Mỹ, cũng cảnh báo rằng AI có thể gây ra các cuộc khủng hoảng tài chính bằng việc thúc đẩy hành vi bầy đàn khi các bên tham gia thị trường tài chính đưa ra những quyết định tương tự nhau, vì họ nhận được những tín hiệu giống nhau từ các công cụ AI được đào tạo trên cùng một bộ dữ liệu. Hơn nữa, dữ liệu trong quá khứ có thể là một chỉ dẫn nghèo nàn trong một tình huống chưa từng có. Việc quản trị AI sẽ đặt ra những thách thức lớn cho các nhà hoạch định chính sách cũng như các công ty.

* Rủi ro khí hậu dai dẳng

Cuối cùng, sẽ không có sự thống kê rủi ro nào hoàn chỉnh, nếu không tính đến những rủi ro liên quan đến biến đổi khí hậu. The Economist Intelligence Unit phân loại các hiện tượng thời tiết cực đoan làm gián đoạn các chuỗi cung ứng toàn cầu thuộc loại “có khả năng xảy ra cao” vào năm 2024.

Công cụ này đã phát đi cảnh báo rằng sự quay trở lại của hiện tượng El Nino – một hình thái khí hậu trong đó nước bề mặt ấm lên bất thường ở vùng nhiệt đới phía Đông Thái Bình Dương và được dự đoán sẽ tiếp tục xảy ra vào năm 2024 – có thể dẫn đến nhiệt độ toàn cầu thậm chí còn cao hơn. Điều này sẽ làm trầm trọng thêm các đợt nắng nóng và hạn hán, từ đó có thể ảnh hưởng đến năng suất cây trồng, đe dọa an ninh lương thực, đặc biệt là ở các nước nghèo, và dẫn đến tình trạng di cư hàng loạt, bất ổn chính trị./.

Thoibaovietuc.com/Nguồn The Straits Times, vna