Theo bài viết trên tạp chí “Financial Review” số ra ngày 16/11/2023 của tác giả James Curran, Giáo sư lịch sử hiện đại của Đại học Sydney (Australia), thực tế “đáng lo ngại nhất” từ cuộc gặp thượng đỉnh giữa Tổng thống Mỹ Joe Biden và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình diễn ra bên lề Hội nghị cấp cao Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á-Thái Bình Dương (APEC) 2023 là hai bên không đạt được bất kỳ thỏa thuận mang tính ràng buộc nào để có thể được duy trì trong nhiệm kỳ tổng thống Mỹ tiếp theo.

Bên cạnh sự tán dương của Tổng thống Joe Biden với Chủ tịch Tập Cận Bình về việc nhất trí nối lại “liên lạc trực tiếp, cởi mở và rõ ràng”, thì vấn đề còn tồn tại giữa Mỹ và Trung Quốc vẫn là sự “thiếu niềm tin”. Sau một loạt tình huống suýt dẫn tới va chạm giữa máy bay và tàu hải quân hai nước trên Biển Hoa Nam (Biển Đông) và Eo biển Đài Loan, Mỹ và Trung Quốc kỳ vọng sẽ nối lại đối thoại quân sự cấp cao (lần đầu tiên thiết lập trong nhiệm kỳ Tổng thống Mỹ George W. Bush). Trung Quốc đã đình chỉ đối thoại giữa các chỉ huy quân sự cấp cao với Mỹ vào năm 2022 để phản ứng về chuyến thăm Đài Bắc của Chủ tịch Hạ viện Mỹ khi đó là bà Nancy Pelosi.

Việc nối lại các cuộc đối thoại quân sự Mỹ-Trung diễn ra sau những nỗ lực từ phía Washington nhằm “giảm nhiệt” quan hệ song phương với hàng loạt những phát ngôn căng thẳng. Đầu năm 2023, Lầu Năm Góc đã yêu cầu các quan chức cấp cao hạn chế công khai đưa ra những đồn đoán về một cuộc chiến sắp xảy ra giữa Mỹ và Trung Quốc. Tại Tokyo mới đây, Chủ tịch Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân, Tướng Charles Brown, đã công khai cho biết: “Tôi nghĩ ông Tập Cận Bình không thực sự muốn chiếm Đài Loan bằng vũ lực. Ông ấy sẽ cố gắng dùng những cách khác để làm điều này”.

Một quan chức Mỹ bình luận thêm rằng không giống như cuộc hội đàm giữa hai nhà lãnh đạo hồi tháng 11/2022 bên lề Hội nghị thượng đỉnh G20 ở Bali (Indonesia), đã có rất nhiều điều được “cho đi” và “nhận lại” trong cuộc gặp thượng đỉnh Biden-Tập lần này.

Bất chấp vai trò trong đấu trường địa chính trị lớn, cả hai nhà lãnh đạo Mỹ và Trung Quốc vẫn đang phải đối mặt với những vấn đề nghiêm trọng trong nước: Vẻ mặt của ông Tập Cận Bình cho thấy sự căng thẳng trước tình hình kinh tế Trung Quốc đang suy yếu và áp lực toàn cầu đối với các liên minh của Bắc Kinh (vốn không được nhiều quốc gia đón nhận). Trong khi đó, ông Joe Biden đang đối mặt với kết quả bỏ phiếu “tồi tệ” ở vào thời điểm chỉ còn 1 năm sẽ diễn ra cuộc bầu cử tổng thống Mỹ bất chấp tăng trưởng kinh tế vững chắc, tình hình việc làm ổn định và lạm phát giảm nhiệt.

Việc giải quyết cuộc khủng hoảng “chất gây nghiện opioid” ở Trung Quốc là một trong những cách “ghi điểm” trước các cử tri. Và ông Tập Cận Bình đã đưa ra một số cam kết hợp lý về hợp tác chống ma túy nhằm giúp giảm bớt cuộc khủng hoảng fentanyl đang diễn ra ở nước này.

Cuộc gặp giữa hai lãnh đạo Mỹ-Trung còn đề cập đến các khu vực khác, trong đó có Đài Loan, nơi ông Joe Biden đã nhắc lại rằng ông không muốn Trung Quốc can thiệp vào cuộc bầu cử tổng thống Đài Loan diễn ra vào ngày 13/1/2024. Về phần mình, Tập Cận Bình cũng tái khẳng định mong muốn thống nhất hòa bình của Bắc Kinh trong khi không từ bỏ việc sử dụng vũ lực, đồng thời kêu gọi Washington chấm dứt bán vũ khí cho Đài Bắc.

Cuộc thảo luận cũng đề cập đến sự thất vọng của Trung Quốc đối với các biện pháp kiểm soát đầu tư và xuất khẩu của Mỹ. Ông Tập Cận Bình cho rằng các biện pháp này đã “gây tổn hại nghiêm trọng đến lợi ích hợp pháp của Trung Quốc”.

Về phần mình, Tổng thống Joe Biden rõ ràng đã không ngần ngại đề cập một cách thẳng thắn về nội dung trao đổi giữa hai nhà lãnh đạo tại cuộc họp báo sau đó. Khi được hỏi liệu ông có tin tưởng rằng ông Tập Cận Bình sẽ giữ lời không, Joe Biden một lần nữa lặp lại ngôn từ “Chiến tranh Lạnh” của cựu Tổng thống Ronald Reagan rằng: “Tin tưởng, nhưng phải xác minh”.

Cuộc gặp thượng đỉnh Biden-Tập lần này là kết quả của hàng loạt cuộc đàm phán giữa các nhân vật và quan chức cấp cao trong nội các Mỹ và Trung Quốc trong suốt 10 tháng qua. Tuy nhiên, nếu mục đích của cuộc gặp lần này là nhằm “đặt nền móng” cho một mối quan hệ đã trải qua giai đoạn căng thẳng leo thang, thì kết quả cuộc gặp cũng cho thấy việc “ổn định” mối quan hệ đó sẽ còn khó khăn hơn nhiều.

Những quan chức có tiếng nói lớn nhất trong Quốc hội Mỹ, chẳng hạn như Chủ tịch Ủy ban chuyên trách Cạnh tranh Chiến lược giữa Mỹ và Trung Quốc của Hạ viện, Nghị sỹ Mike Gallagher, đã phải thừa nhận rằng mặc dù “xuất hiện một số dấu hiệu tích cực sau cuộc gặp mà tôi có thể ‘nheo mắt’ nhìn thấy”, nhưng ông vẫn rất nghi ngờ khi cho rằng Đảng Cộng sản Trung Quốc “sẽ chỉ tiếp tục hiếu chiến hơn”.

Bên cạnh đó, quan điểm của mỗi bên về đối phương rất sâu sắc và mang tính cấu trúc nên cả Mỹ và Trung Quốc cần có một sự đánh đổi rất lớn nếu muốn “ổn định” trở lại mối quan hệ song phương này.

Phát biểu tại một buổi gây quỹ ở California hồi đầu tuần, Tổng thống Joe Biden ngụ ý rằng việc ông Tập Cận Bình đến California và tham dự cuộc gặp thượng đỉnh lần này là “một ví dụ nữa về cách Mỹ đang tái thiết lập vai trò lãnh đạo của mình trên thế giới” và cho thấy là nền kinh tế Trung Quốc đang có “những vấn đề thực sự”.

Về phía Tập Cận Bình, trong một bình luận ngay trước cuộc gặp với Tổng thống Joe Biden bên lề APEC 2023, ông khẳng định: “Việc một bên góp ý để điều chỉnh bên còn lại là điều không thực tế”. Rõ ràng, ông Tập Cận Bình muốn ám chỉ: người Mỹ đang mong đợi rằng việc Bắc Kinh đi theo chủ nghĩa tư bản sẽ làm thay đổi hệ thống chính trị của Trung Quốc.

Tuy nhiên, thực tế “đáng lo ngại nhất” từ cuộc gặp Biden-Tập ở California là không có bất kỳ một thỏa thuận ràng buộc nào giữa hai nhà lãnh đạo để có thể được duy trì trong nhiệm kỳ tổng thống Mỹ tiếp theo. Lo ngại tương tự phần lớn phát sinh sau cuộc gặp thượng đỉnh diễn ra vào tháng 9/2015 giữa Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Tổng thống Mỹ khi đó là Barack Obama. Ở thời điểm đó, phát biểu trong một cuộc họp báo ở Nhà Trắng sau hội đàm, ông Tập Cận Bình đã cho rằng Bắc Kinh “không có ý định quân sự hóa” khi đề cập đến các công trình nhân tạo mà Trung Quốc xây dựng ở quần đảo Trường Sa. Tuy nhiên, sau đó ông Tập Cận Bình đã phá vỡ lời hứa đó và người Mỹ cũng như các đồng minh châu Á của họ không thể quên điều này./.

Thoibaovietuc.com/Nguồn Financial Review, vna