Bài viết "Cơ hội hiếm có của Australia trong thương mại khu vực: RCEP" của viện nghiên cứu AIIA của Tiến sỹ Daniel Borer và Tiến sỹ Ronald Kumar thuộc Đại học RMIT đánh giá, Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) mang lại những cơ hội chưa từng có. Cùng với 14 quốc gia thành viên khác, Australia gia nhập hiệp hội thương mại lớn nhất thế giới, tiếp cận 2,2 tỷ người tiêu dùng và 30% Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) thế giới.

RCEP được Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) khởi xướng vào năm 2012. Trong giai đoạn hình thành, Australia đóng một vai trò chủ chốt. Đến năm 2020, RCEP chính thức ra mắt tại Hà Nội và bắt đầu có hiệu lực từ ngày 01/01/2022 với các quốc gia thành viên Australia, Trung Quốc, Nhật Bản, New Zealand, Hàn Quốc và ASEAN (Brunei Darussalam, Campuchia, Lào, Singapore, Thái Lan, Việt Nam, Malaysia, Indonesia và Philippin).

Nội dung nổi bật của hiệp định bao gồm giảm rào cản thương mại, hài hòa hóa quy tắc xuất xứ, tự do hóa thương mại dịch vụ và tạo thuận lợi cho đầu tư ra nước ngoài. Điều này sẽ giúp mang lại tăng trưởng thương mại khu vực và đầu tư trực tiếp nước ngoài, đồng thời góp phần vào tăng trưởng kinh tế khu vực và toàn cầu. RCEP được dự báo sẽ thúc đẩy GDP của khu vực tăng thêm 3% và giảm nghèo 1,6%. Các nền kinh tế thành viên của RCEP được kỳ vọng sẽ được hưởng lợi nhiều nhất là Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc (Nhật Bản và Hàn Quốc trước đây không có hiệp định thương mại với Trung Quốc) và các nước có thu nhập thấp như Lào, Indonesia, Việt Nam và Philippines, từ nguồn vốn FDI tăng lên.

* Mô hình thương mại Australia
         
Trung Quốc hiện là đối tác thương mại lớn nhất của Australia, chiếm tới 28% tổng kim ngạch xuất khẩu và 22% tổng kim ngạch nhập khẩu vào Australia. Ngoài Trung Quốc, các đối tác xuất khẩu hàng đầu của Australia còn bao gồm Nhật Bản (18%), Hàn Quốc (8%), Ấn Độ (5%) và Mỹ (5%). Về nhập khẩu, sau Trung Quốc, Mỹ giữ vị trí là nhà cung cấp hàng hóa lớn thứ hai vào Australia, đạt 11%, tiếp theo lần lượt là Singapore (6%), Hàn Quốc (5%) và Nhật Bản (5%). Xét tổng thể kim ngạch thương mại của Australia, các quốc gia thành viên RCEP chiếm 75% tổng xuất khẩu và 60% tổng nhập khẩu.
         
Một phần ba hàng xuất khẩu của Australia là quặng sắt, chủ yếu được sử dụng để sản xuất thép, trong đó khoảng 2/3 số hàng này được xuất sang Trung Quốc, nơi có nhu cầu thép lớn do ngành xây dựng đang bùng nổ. Nhưng sự bùng nổ xây dựng của Trung Quốc dường như sắp kết thúc và nhu cầu về khoáng sản tại đây đang dần chậm lại, khiến giá quặng sắt toàn cầu giảm 30%, đồng thời khiến ngành sản xuất sắt thế giới chịu áp lực rất lớn.
         
Chiếm 16% tổng kim ngạch xuất khẩu, than là sản phẩm xuất khẩu lớn thứ hai của Australia. Nhờ mức giá cạnh tranh, than Australia vẫn là sản phẩm có nhu cầu cao, đặc biệt đối với các nước thiếu năng lượng như Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc, ba đối tác thương mại mua than hàng đầu của Australia. Trong ba nước nói trên, Trung Quốc lại là khách hàng lớn nhất, chiếm gần một nửa tổng lượng than xuất khẩu vào năm 2020. Việc Trung Quốc áp đặt lệnh cấm nhập khẩu một phần lớn than của Australia năm 2021 khiến ngành công nghiệp nước này chịu áp lực cho đến khi lệnh cấm được dỡ bỏ vào năm 2022. Điều này cho thấy Australia có sự phụ thuộc không nhỏ vào một số sản phẩm xuất khẩu chủ lực của Trung Quốc.
         
Ngoài ra, còn có nhiều áp lực hơn nữa. Hầu hết các nước châu Á đã cam kết bảo vệ môi trường, nỗ lực chuyển đổi năng lượng truyền thống sang năng lượng sạch. Mặc dù ngành than của Australia vẫn lạc quan về nhu cầu tăng ít nhất trong 5-10 năm tới, nhưng chính phủ nước này nên bắt đầu lập một số kế hoạch chuyển đổi cho ngành này, để giảm nguy cơ trở nên lỗi thời vào cuối năm 2030.
         
Sản phẩm xuất khẩu lớn thứ ba của Australia là nhiên liệu hóa thạch, cụ thể hơn là khí đốt. Một lần nữa, những người mua chủ yếu vẫn là Trung Quốc (38%), Nhật Bản (31%) và Hàn Quốc (13%). Mặc dù nguồn năng lượng này tạo ra khí thải nhà kính như than đá, nhưng tương đối sạch hơn và đã được chứng minh là nguồn năng lượng thay thế phù hợp khi các quốc gia chuyển dần khỏi dầu mỏ và than đá.
         
Xuất khẩu dịch vụ của Australia thấp so với quy mô của một nền kinh tế phát triển, do nước này phụ thuộc vào tài nguyên thiên nhiên. Tuy nhiên, Australia vẫn duy trì được vị thế vững chắc là nhà giáo dục hàng đầu trong khu vực về đào tạo nghề và nghiên cứu đại học. Điều thú vị là sản phẩm xuất khẩu hàng đầu của Australia sang Việt Nam không phải là năng lượng mà là giáo dục, chủ yếu thông qua sự hợp tác và xuất khẩu giáo dục.
         
Nhập khẩu của Australia đa dạng hơn xuất khẩu, với hầu hết hàng nhập khẩu trong lĩnh vực ô tô và điện tử. Sản phẩm nhập khẩu nhiều nhất có thể kể đến là xăng dầu tinh chế, chiếm 8% tổng lượng nhập khẩu. Trên thực tế, trong các nước RCEP và Ấn Độ, Australia xuất khẩu gần như toàn bộ dầu thô khai thác với khoảng 420 triệu thùng và nhập khẩu khoảng 480 triệu thùng dầu mỏ tinh chế hàng năm.
         
Vì các đối tác xuất khẩu chính của Australia phụ thuộc vào nguồn năng lượng và tài nguyên thiên nhiên mà Australia cung cấp, nên những hạn chế về thương mại hầu như không tồn tại. Việc giảm thuế trong RCEP sẽ làm tăng nhu cầu đối với các sản phẩm nông nghiệp của Australia, mặc dù những sản phẩm này vẫn còn khá nhỏ so với các sản phẩm xuất khẩu chính của Australia.

Do đó, xuất khẩu của Australia và nền kinh tế nước này sẽ được hưởng lợi một phần từ yếu tố tự do hóa thương mại trong RCEP. Ngoài ra, người tiêu dùng cũng sẽ không được hưởng lợi nhiều từ việc giảm giá nhập khẩu do Australia vẫn duy trì một số hạn chế đối với việc nhập khẩu phương tiện, thiết bị điện tử và tài nguyên thiên nhiên như dầu mỏ và vàng.
         
* Đã đến lúc hành động
         
Trong khi các nước châu Á được kỳ vọng sẽ được hưởng lợi phần lớn từ RCEP thì lợi ích của Australia dự báo chỉ dừng ở mức vừa phải, do mô hình thương mại hiện tại của nước này. Nếu Australia muốn hưởng lợi trên quy mô lớn hơn, một số chính sách quan trọng cần được thực hiện.
         
Xây dựng cơ sở sản xuất thép ngoài khơi Australia: Ba khách hàng chính của quặng sắt Australia là Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc cũng là những nhà xuất khẩu thép lớn nhất trên toàn cầu. Với mức chênh lệch trong sản xuất từ quặng sát đến thép lên tới 770%, sản xuất thép là một ngành kinh doanh sinh lợi nhuận lớn. RCEP tạo điều kiện xây dựng ngành sản xuất thép của Australia tại các quốc gia như Việt Nam, Indonesia hay Campuchia.

Điều này sẽ có lợi vì nhiều lý do. Với cùng một khối lượng, thép nặng hơn quặng sắt 2,5 lần, khiến việc vận chuyển thép đắt hơn quặng sắt. Do đó, sẽ hợp lý hơn khi vận chuyển quặng đến một nhà máy của Australia ở Đông Nam Á, tiết kiệm chi phí vận chuyển và sản xuất thép gần thị trường mục tiêu hơn là sản xuất thép trong nước.

Ngoài ra, điều này sẽ cho phép Australia được hưởng lợi từ chi phí lao động thấp khiến thép của Australia có giá cạnh tranh hơn. Trung Quốc đặc biệt được hưởng lợi từ sự "thờ ơ" của Australia trong lĩnh vực này và trở thành nước xuất khẩu thép lớn nhất thế giới. Australia có thể tận dụng những khả năng mới mà RCEP mang lại, bằng cách giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc và đưa ra các lựa chọn thay thế cho thép Trung Quốc trên thị trường. Điều này sẽ làm tăng sự giàu có quốc gia và cơ hội việc làm ở các nước kém phát triển.
         
Xây dựng các nhà máy lọc dầu ở Indonesia và/hoặc Philippines: Như đã đề cập, Australia xuất khẩu khoảng 420 triệu thùng dầu thô, sau đó được tái nhập khẩu ở dạng đã tinh chế với khả năng lỗ từ 2-4 tỷ AUD/năm. Các quốc gia lọc dầu và bán lại dầu của Australia chủ yếu là Singapore và Hàn Quốc. Bằng cách xây dựng các nhà máy lọc dầu ở Indonesia và/hoặc Philippines, Australia có thể đảm bảo lợi nhuận từ dầu mỏ, giảm phụ thuộc vào nguồn tài nguyên quan trọng này, hưởng lợi từ chi phí sản xuất rẻ hơn và tiếp tục đảm bảo bảo vệ môi trường trong quá trình này.
         
Xây dựng chương trình đào tạo giáo dục kỹ thuật và dạy nghề cho khu vực: Nhiều quốc gia trong RCEP thiếu lao động có tay nghề và thương nhân chủ yếu là giáo dục đại học. Các nước như Campuchia, Thái Lan và Indonesia có ngành đào tạo dạy nghề rất thô sơ. Các nước này thiếu thợ điện, thợ cơ khí, nhân viên công nghệ thông tin và chuyên gia chăm sóc sức khỏe chuyên nghiệp. Năm 2022, Australia là điểm đến hàng đầu cho sinh viên đào tạo nghề trên toàn thế giới ở châu Á, tiếp theo là New Zealand, Canada và Đức. Việc tạo điều kiện thuận lợi cho loại hình đào tạo này sẽ củng cố vị thế chủ chốt của Australia trong khu vực đồng thời tạo thêm thu nhập thương mại./.

Thoibaovietuc.com/Nguồn TTXVN