Kể từ khi được công bố vào tháng 9/2021, Thỏa thuận An ninh ba bên Australia-Anh-Mỹ (AUKUS) đã được tranh luận sôi nổi ở cả Australia và Đông Nam Á. Những suy đoán giữa các nước láng giềng của Australia về hậu quả tiềm ẩn của AUKUS xuất phát một phần từ việc thiếu tham vấn trước.
         

Australia cần tính đến 3 vấn đề quan trọng nếu AUKUS muốn mang lại hòa bình và ổn định cho Đông Nam Á. Đầu tiên, Australia nên xây dựng lòng tin với các nước láng giềng Đông Nam Á, đặc biệt là những nước đóng vai trò quan trọng đối với thành công của AUKUS. Thứ hai, Australia phải đảm bảo AUKUS tuân thủ luật pháp quốc tế. Thứ ba, Australia nên cam kết xây dựng mối quan hệ hòa bình và ổn định với Trung Quốc.
         

Những người ủng hộ AUKUS ở Australia lập luận rằng thỏa thuận sẽ củng cố sự ổn định ở châu Á-Thái Bình Dương bằng cách ngăn chặn ảnh hưởng quân sự ngày càng tăng của Trung Quốc trong khu vực. Nhưng những người chỉ trích cho rằng Australia nên theo đuổi hợp tác an ninh chiến lược nhiều hơn với các nước láng giềng châu Á-Thái Bình Dương thay vì các đồng minh phương Tây truyền thống.
         

Mối quan tâm hàng đầu của những người chỉ trích AUKUS là phản ứng của Đông Nam Á. Giống như các vấn đề khu vực gây tranh cãi khác, các nước Đông Nam Á không nhất trí về AUKUS. Philippines dường như hoan nghênh thỏa thuận 3 bên, cùng với Singapore cũng vậy, mặc dù không công khai, trong khi Indonesia và Malaysia chỉ trích nhiều hơn.
         

Điều này hầu như không đáng ngạc nhiên. Philippines và Singapore có truyền thống hoan nghênh sự hiện diện quân sự ngoài khu vực, trong khi Indonesia và Malaysia tỏ ra cảnh giác. Sự nghi ngờ - đặc biệt là ở Indonesia, một trong những nước láng giềng quan trọng nhất của Australia - sẽ làm suy yếu những nỗ lực của Australia nhằm xây dựng mối quan hệ sâu sắc hơn với khu vực.
         

Việc đảm bảo tính minh bạch và tăng cường liên lạc là rất quan trọng. Australia đang cố gắng cải thiện giao tiếp với các đối tác Đông Nam Á sau khi họ bị sốc vì sự thiếu tham vấn trước của AUKUS.
         

Vào tháng 2/2023, Bộ trưởng Ngoại giao Indonesia Retno Marsudi và Bộ trưởng Quốc phòng Prabowo Subianto đã gặp những người đồng cấp Australia Penny Wong và Richard Marles để thảo luận về các vấn đề an ninh chiến lược ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương. AUKUS được ưu tiên hàng đầu trong chương trình nghị sự với việc Indonesia nhắc lại “tầm quan trọng của tính minh bạch trong hợp tác AUKUS và… cam kết không phổ biến vũ khí hạt nhân”.
         

Sau khi công bố Tuyên bố chung của các nhà lãnh đạo AUKUS vào tháng 3/2023, Phó Đô đốc Hải quân Australia Mark Hammond đã có chuyến công du Đông Nam Á và gặp Đô đốc Muhammad Ali, Tư lệnh Hải quân Indonesia tại Jakarta. Sau cuộc họp, Đô đốc Ali tuyên bố trong một bài diễn thuyết công khai rằng Hải quân Indonesia tin rằng AUKUS sẽ tuân thủ luật pháp quốc tế. Như vậy, mặc dù những lo ngại vẫn còn đó, Indonesia đã dịu giọng hơn.
         

Australia cũng đã cải thiện tính minh bạch bằng cách phác thảo chiến lược AUKUS trong Đánh giá Chiến lược Quốc phòng mới nhất. Tăng cường trao đổi thông tin và minh bạch là cách tốt nhất để lấy lại và duy trì lòng tin của Đông Nam Á.
         

Tuân thủ luật pháp quốc tế cũng rất quan trọng. Australia đã nhấn mạnh rằng các tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân này sẽ không mang theo vũ khí hạt nhân. AUKUS sẽ không vi phạm Hiệp ước không phổ biến vũ khí hạt nhân (NPT) và tuân thủ tất cả các biện pháp bảo vệ của Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA).
         

Tuy nhiên, các cuộc thảo luận đang diễn ra tại IAEA và NPT xung quanh vấn đề liệu việc chuyển giao vật liệu hạt nhân cho Australia có tiềm ẩn nguy cơ vi phạm nghĩa vụ chuyển giao thiết bị nổ hạt nhân hay không, do đó vi phạm các biện pháp bảo vệ của IAEA và NPT. Trả lời câu hỏi này, Australia đã nhắc lại rằng họ không tìm cách chế tạo bất kỳ tàu ngầm nào có khả năng mang vũ khí hạt nhân.
 

Bên cạnh việc đáp ứng các nghĩa vụ theo hiệp ước hạt nhân, Australia cũng phải tuân thủ các quy định của Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển (UNCLOS) về việc đi lại của tàu ngầm. Các tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân của Australia có thể sẽ đi qua các tuyến đường biển quần đảo (ASL) của Indonesia, điều khiến các thành viên quốc hội Indonesia lo ngại.
         

Theo các quy tắc của UNCLOS về việc đi lại tại các ASL, việc qua lại và quá cảnh vô hại, các tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân của Australia có thể đi qua vùng biển của Indonesia trong thời bình, nhưng mỗi lần qua lại phải tuân thủ những yêu cầu khác nhau. Các tàu ngầm có thể chìm trong nước khi đi qua các ASL được chỉ định của Indonesia hoặc các eo biển thường được sử dụng cho hàng hải quốc tế, nhưng chúng phải nổi lên và treo cờ khi đi qua vùng lãnh hải hoặc vùng nước không được chỉ định là quần đảo.
         

Việc tuân thủ các quy tắc của UNCLOS là rất quan trọng để Australia có được lòng tin của Indonesia với tư cách là nước láng giềng trực tiếp. Sự vi phạm các quy tắc đó có thể khiến các quốc gia trong khu vực coi Australia là mối đe dọa đối với sự ổn định của khu vực.
         

Australia cũng phải cam kết duy trì mối quan hệ hòa bình với Trung Quốc. Đối trọng với sự thống trị ngày càng tăng của Trung Quốc có thể có lợi, nhưng căng thẳng Australia-Trung Quốc leo thang là một trong những mối lo ngại lớn nhất của Đông Nam Á .
         

Ngay sau thông báo của AUKUS vào tháng 9/2021, Thủ tướng Malaysia Ismail Sabri Yaakob nói rằng AUKUS có thể “kích động các cường quốc khác thực hiện hành động hung hăng hơn trong [khu vực], đặc biệt là ở Biển Hoa Nam (Biển Đông)”. Tất cả các nước Đông Nam Á, ngay cả những nước hoan nghênh AUKUS, đều có thể chia sẻ mối lo ngại về sự gia tăng gây hấn của Trung Quốc.
 

Khả năng giải quyết những khác biệt một cách hòa bình của Australia và Trung Quốc có thể sẽ là chìa khóa để duy trì hòa bình và an ninh trong khu vực.
         

AUKUS có thể cung cấp một giải pháp cho các hành động đe dọa của Trung Quốc trong khu vực, nhưng Trung Quốc vẫn là một trong những đối tác kinh tế quan trọng nhất của Đông Nam Á, ngay cả khi việc có Mỹ và các đồng minh - bao gồm cả Australia - làm đối tác đáng tin cậy cũng là điều có lợi cho Đông Nam Á. Bất kỳ cuộc xung đột nào giữa Australia và Trung Quốc sẽ là thảm họa đối với khu vực.
         

Việc xây dựng và duy trì sự tin cậy ở Đông Nam Á thông qua sự minh bạch và tuân thủ luật pháp quốc tế của Australia sẽ rất quan trọng để quản lý sự cân bằng mong manh nhằm ngăn chặn Trung Quốc mà không làm leo thang căng thẳng./.

Thoibaovietuc.com/Nguồn eastasiaforum.org