Kết quả Hội nghị thượng đỉnh San Francisco giữa Tổng thống Mỹ Joe Biden và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình được xem là một sự cải thiện đáng kể so với cuộc gặp hồi tháng 11/2022 ở Bali (Indonesia). Đặc biệt, hai nhà lãnh đạo đã đạt được tiến bộ về các mục tiêu có thể đạt được, bao gồm việc nối lại liên lạc giữa quân đội hai nước và các nỗ lực chung nhằm giải quyết cuộc khủng hoảng fentanyl.

Thật dễ bi quan khi lịch sử của khu vực đầy rẫy kế hoạch hòa bình thất bại, những hội nghị ngoại giao không thành và nhiều nhà hòa giải hoàn toàn bị vỡ mộng. Mọi biện pháp dường như đều đã được thử nghiệm và không có hiệu quả. Mọi đối tượng đều có quyền đổ lỗi cho bất cứ ai ngoại trừ chính mình.

Tuy nhiên, từ bỏ biện pháp ngoại giao là chấp nhận điều không thể chấp nhận: Chiến tranh vĩnh viễn. Đây là lý do tại sao ngay cả giữa những nỗi kinh hoàng của cuộc xung đột quân sự mới nhất ở Gaza, những lời bàn tán về giải pháp hai nhà nước cuối cùng vẫn còn tồn tại và thực sự ngày càng trở nên “ầm ĩ” hơn.

Trong cuộc họp báo ngày 3/11/2023 ở Tel Aviv, Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken đã đi xa hơn khi mô tả một giải pháp lâu dài hơn bất kỳ quan chức Mỹ nào có được trong một thời gian dài, khẳng định giải pháp hai nhà nước là “sự bảo đảm duy nhất cho một Israel an toàn, Do Thái và dân chủ; nhân tố bảo đảm duy nhất cho người Palestine thực hiện quyền hợp pháp của họ được sống trong một quốc gia của riêng họ, được hưởng các biện pháp bình đẳng về an ninh, tự do, cơ hội và nhân phẩm; cách duy nhất để chấm dứt chu kỳ bạo lực một lần và mãi mãi”.

Ông Blinken nói đúng. Đảm bảo “biện pháp bình đẳng về an ninh, tự do, cơ hội và nhân phẩm” cho tất cả những người sinh sống ở khu vực giữa sông Jordan và Địa Trung Hải là giải pháp tối ưu duy nhất. Các nhà lãnh đạo châu Âu đã từng thừa nhận thực tế này vào năm 1980 với “Tuyên bố Venice” khi 9 thành viên của Cộng đồng châu Âu (vào thời điểm đó) đã tuyên bố: “Người Palestine, vốn ý thức được sự tồn tại như vậy, phải được đặt vào một vị thế, bằng một quy trình thích hợp được xác định trong khuôn khổ giải pháp hòa bình toàn diện, để thực hiện đầy đủ quyền tự quyết của mình”. Vào thời điểm đó, các chính phủ Arab đã từ bỏ nỗ lực xóa bỏ nhà nước Israel. Sau thất bại trong Chiến tranh Yom Kippur (năm 1973), cuối cùng họ đã đồng ý cùng kiến tạo hòa bình. Tuy nhiên, như “Tuyên bố Venice” đã công nhận, hòa bình thực sự trong khu vực sẽ không thể thực hiện được cho đến khi vấn đề Palestine được giải quyết.

Trong bầu không khí lạc quan của đầu những năm 1990, Hiệp định Oslo đã cho thấy những gì có thể xảy ra. Chủ tịch Tổ chức Giải phóng Palestine Yasser Arafat (một cựu khủng bố) và Thủ tướng Israel Yitzhak Rabin (một cựu tướng) đã bắt tay nhau trên bãi cỏ Nhà Trắng. Con đường dẫn tới giải pháp hai nhà nước đã được thiết lập ngay cả khi những chi tiết quan trọng vẫn chưa được giải quyết.

Tuy nhiên, tiến trình Oslo cuối cùng đã thất bại do sự phản đối sôi sục giữa người Israel và người Palestine. Sự lạc quan trước đó đã nhường chỗ cho chủ nghĩa khủng bố của người Palestine và các khu định cư bất hợp pháp của Israel và tiến trình Oslo đã xuống dốc kể từ đó.

Các chính quyền kế nhiệm của Mỹ đã nhiều lần nỗ lực khôi phục tiến trình hòa bình, song chưa có chính quyền nào đặt thành “ưu tiên hàng đầu”. Đến ngày 7/10 vừa qua, chính quyền Joe Biden đã gác lại vấn đề này với hy vọng khu vực sẽ giữ được bình tĩnh trong khi Washington tập trung vào các vấn đề khác.

Về phần mình, Liên minh châu Âu (EU) từ lâu đã duy trì cam kết hướng tới tiến trình hòa bình ở Trung Đông và đưa ra tuyên bố chi tiết vào tháng 12/2009 kêu gọi “một giải pháp hai nhà nước với Nhà nước Israel và một Nhà nước Palestine độc lập, dân chủ, tiếp giáp và tồn tại cùng nhau trong hòa bình và an ninh”.

Tuy nhiên, sự quan tâm của châu Âu đối với vấn đề này cũng giảm dần theo thời gian. Mặc dù có nhiều lý do khác nhau giải thích cho điều này, song những nỗ lực nhất quán của Thủ tướng Israel Binyamin Netanyahu (nhằm khiến các cuộc đàm phán hòa bình nghiêm túc không thể thực hiện được) chắc chắn đã đóng một vai trò quan trọng. Hơn nữa, các chính trị gia ở Mỹ, châu Âu và Israel bắt đầu tự thuyết phục mình rằng vấn đề Palestine có thể đơn giản bị lãng quên vì ngày càng có nhiều nước Arab bắt đầu thiết lập quan hệ ngoại giao chính thức với Israel. Họ nghĩ: “Nếu thế giới Arab không còn quan tâm đến người Palestine nữa thì tại sao chúng ta lại phải quan tâm?”.

Giờ đây, chính “vũng lầy chính trị” và “thảm họa nhân đạo” ở Gaza đã khiến vấn đề nổi bật trở lại. Rõ ràng là không thể có giải pháp nào nếu không có một số bước đi quyết định hướng tới giải pháp hai nhà nước. Tuy nhiên, trở ngại là rất lớn. Trong số điều đáng lo ngại nhất là sự gia tăng rõ ràng về việc ủng hộ bạo lực ở những người Palestine vốn đã trở nên thất vọng đến mức tuyệt vọng. Hamas không phải là tổ chức duy nhất coi khủng bố là giải pháp tốt nhất để thúc đẩy. Ở Bờ Tây cũng vậy, chính quyền Palestine đã mất quyền kiểm soát một số khu vực mà lẽ ra họ phải đảm bảo an ninh và trật tự.

Một trở ngại lớn khác là việc gộp cả những người định cư Do Thái (theo trào lưu chính thống) vào chính phủ Israel hiện tại. Theo ước tính, hiện có khoảng 700.000 người Israel sinh sống trong các khu định cư bất hợp pháp nằm rải rác trên lãnh thổ được cho là thuộc về nhà nước Palestine trong tương lai. Nhiều người trong số này được trang bị vũ khí và kể từ ngày 7/10/2023 đã dùng bạo lực buộc hàng trăm người Palestine phải rời bỏ nhà cửa. Một số thậm chí còn mơ ước công khai phá bỏ Mái vòm Đá và Nhà thờ Hồi giáo Al-Aqsa để có thể xây dựng lại Đền thờ trong Kinh thánh ở Jerusalem (đã bị người Babylon phá hủy vào năm 587 trước Công nguyên và một lần nữa bởi người La Mã vào năm 70 sau Công nguyên).

Những kẻ cực đoan ở cả Israel và Palestine đều muốn kiểm soát bằng mọi giá toàn bộ vùng đất giữa sông và biển. Nếu một trong hai được phép giành thêm đất, cuộc chiến này sẽ còn trở nên nguy hiểm hơn hiện tại. Khi đó, điều quan trọng là sử dụng triển vọng sửa đổi của giải pháp hai nhà nước để khuyến khích các lực lượng ôn hòa ở cả hai bên và thực hiện thật nhanh trước khi nhiều người không chống chọi được với thuyết định mệnh hoặc tuyệt vọng. Tuy nhiên, triển vọng này sẽ không xảy ra nếu không có sự tham gia mạnh mẽ và bền vững của Mỹ, EU và các quốc gia Arab khác. Với việc Nga đã tự tẩy chay bằng cuộc xung đột quân sự nhằm vào Ukraine, cộng đồng quốc tế sẽ cần một thể thức mới để thay thế “Bộ Tứ Trung Đông” trước đây (gồm EU, Mỹ, Liên hợp quốc và Nga).

Mặc dù các cuộc bầu cử sắp diễn ra ở Mỹ và các nơi khác có thể chuyển hướng sự chú ý trong năm 2024, song vấn đề này vẫn cần được coi là “ưu tiên hàng đầu” sau đó. Chúng ta không bao giờ được từ bỏ biện pháp ngoại giao, song cũng cần nghĩ đến “hình hài” của giải pháp thay thế trong tương lai./.

Thoibaovietuc.com/Nguồn project-syndicate.org, vna