Hạm đội Great White của Mỹ từng được Úc chào đón như biểu tượng liên minh. Ngày nay, đội tàu Trung Quốc lại khiến Úc lo ngại. Bài viết phân tích bối cảnh chiến lược hiện tại và bài học từ lịch sử.

Năm 1908, khi Hạm đội Great White của Hoa Kỳ tiến vào Cảng Sydney, nước Úc đã mở rộng vòng tay chào đón. Đó là một thời khắc lịch sử, thể hiện sức mạnh hải quân đang lên của Hoa Kỳ và là dấu hiệu của một trật tự thế giới mới. Hơn một thế kỷ sau, khi các đội tàu hải quân Trung Quốc lượn quanh vùng biển Úc, cảm xúc đón tiếp đã biến mất, thay vào đó là sự cảnh giác và quan ngại. Những điểm tương đồng và khác biệt giữa hai sự kiện này phản ánh sâu sắc bối cảnh chiến lược mà Úc đang phải đối mặt trong kỷ nguyên cạnh tranh cường quốc mới.

Hạm đội Great White: Biểu tượng của liên minh và tầm nhìn chiến lược
 

Hạm đội Great White – gồm 16 tàu chiến sáng bóng – là hiện thân của chính sách “nói nhẹ nhàng nhưng mang theo cây gậy lớn” của Tổng thống Teddy Roosevelt. Khi diễu hành vào Cảng Sydney, đội tàu không chỉ mang theo pháo lực mà còn đem đến một thông điệp ngoại giao đầy thiện chí. Đáp lại, người dân Úc reo hò, và chính phủ thậm chí xây dựng một cầu thang – Fleet Steps – trong Vườn bách thảo Hoàng gia để chào đón đoàn.

Thủ tướng Alfred Deakin, một chính trị gia có tầm nhìn chiến lược, đã tận dụng cơ hội này để thúc đẩy ý tưởng thành lập lực lượng hải quân riêng cho Úc. Trong bối cảnh Nhật Bản và Nga tăng cường sức mạnh hải quân, Deakin hiểu rằng Úc không thể mãi dựa vào sự hiện diện không thường xuyên của Hải quân Hoàng gia Anh. Việc mời hạm đội Mỹ chính là một bước đi ngoại giao táo bạo nhằm khơi gợi nhận thức về an ninh quốc gia.

Trung Quốc và kiểu ngoại giao cưỡng ép trên biển
 

Trái ngược với hình ảnh lịch sự của Hạm đội Great White, các đội tàu hải quân Trung Quốc hiện nay đến gần vùng biển Úc không hề mang theo thông điệp thiện chí. Thay vào đó là những hành vi gây hấn: chiếu tia laser vào buồng lái máy bay Úc, thả mồi nhử vào động cơ, sử dụng sonar gây thương tích cho thợ lặn. Đây không phải là những chuyến thăm cảng thân thiện mà là những màn phô diễn sức mạnh cưỡng ép mang tính đe dọa.

Việc Trung Quốc không thông báo trước cho Úc về các cuộc tập trận bắn đạn thật gần đây, trong khi trước đó vẫn yêu cầu các nghi thức ngoại giao cho những chuyến thăm hải quân, cho thấy Bắc Kinh đang ngày càng tự tin và sẵn sàng hành động một cách đơn phương. Đây là chiến lược tạo lập ảnh hưởng và kiểm soát khu vực – khác xa cách tiếp cận xây dựng liên minh của Roosevelt vào đầu thế kỷ 20.

Bài học từ lịch sử: Hạm đội càng lớn, Úc càng cần tỉnh táo
 

Một thế kỷ trước, sự xuất hiện của Hạm đội Great White đã truyền cảm hứng cho việc xây dựng Hải quân Hoàng gia Úc. Ngày nay, các đội tàu Trung Quốc lại là lời cảnh tỉnh rằng lực lượng hải quân Úc cần được nâng cấp mạnh mẽ để bảo vệ chủ quyền và duy trì an ninh trong khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.

Cũng giống như thời Deakin, an ninh quốc gia không thể dựa vào phản ứng bị động hay kỳ vọng rằng mối đe dọa sẽ tự biến mất. Điều đáng lo ngại hơn, như năm 2023 cho thấy, là Trung Quốc đã xâm nhập không gian mạng Úc, cài đặt phần mềm độc hại nhằm vào cơ sở hạ tầng trọng yếu – dấu hiệu của một chiến lược "chuẩn bị chiến đấu" trên nhiều mặt trận.

Úc cần một chiến lược phản ứng rõ ràng và chủ động
 

Thái độ mềm mỏng để bảo vệ quan hệ thương mại có thể là cám dỗ trước mắt, nhưng không phải là nền tảng vững chắc cho an ninh lâu dài. Kinh nghiệm từ châu Âu khi đối phó với Nga cho thấy: sự nhân nhượng không làm đối phương ngừng lại mà chỉ khuyến khích họ lấn tới. Úc không thể chờ đợi đến khi một cuộc tập trận “bắn đạn thật” vô tình biến thành một sự kiện không thể đảo ngược.

Teddy Roosevelt từng nói: "Chính sách đối ngoại vững vàng đòi hỏi dự đoán thông minh và hành động dứt khoát trước bất kỳ cuộc khủng hoảng nào." Úc ngày nay cũng cần thái độ đó – không phải là phản ứng liều lĩnh, mà là sự chuẩn bị có chiến lược, rõ ràng về ranh giới đỏ và kiên định trong việc bảo vệ lợi ích quốc gia./.
 

Tác giả: Justin Bassi là giám đốc điều hành của Viện Chính sách Chiến lược Úc. Bài viết này lần đầu tiên xuất hiện trên tờ The Australian.