Trước cuộc đảo chính quân sự năm 2021, Myanmar vốn đã là một điểm nóng toàn cầu về các hoạt động tội phạm. Ngày nay, nền kinh tế nước này tiếp tục bị chi phối bởi các ngành công nghiệp bất hợp pháp, đặc biệt là sản xuất heroin và methamphetamine. Không nơi nào – từ những quận xanh tươi ở Yangon đến các đại lộ lớn tại Naypyitaw – có thể thoát khỏi tác động bóp méo của hoạt động rửa tiền quy mô quốc gia.

Bên cạnh đó là hoạt động buôn lậu vũ khí, buôn người và khai thác trái phép tài nguyên thiên nhiên như ngọc bích, vàng và hồng ngọc.

Những năm gần đây, tình trạng bất ổn càng trầm trọng hơn bởi đại dịch Covid-19, cuộc đảo chính quân sự và các cuộc nổi dậy sau đó. Sự trở lại nắm quyền của Taliban ở Afghanistan cũng khiến thị trường ma túy toàn cầu biến động, gián tiếp thúc đẩy Myanmar một lần nữa trở thành nhà sản xuất thuốc phiện và heroin hàng đầu thế giới, đồng thời tiếp tục cung cấp lượng lớn methamphetamine cho khu vực.

Chính quyền quân sự Myanmar, trong bối cảnh thiếu hụt ngân sách, bị cô lập trên trường quốc tế và mất kiểm soát nhiều vùng lãnh thổ, dường như không có động lực để ngăn chặn các dòng chảy bất hợp pháp này. Với người dân nghèo đói ở Myanmar, ma túy đôi khi trở thành phương tiện duy nhất để tồn tại.

Tình trạng buôn bán phụ nữ Myanmar ngày càng nghiêm trọng. Nhiều người bị ép đưa vào các nhà thổ, hôn nhân cưỡng ép hoặc làm nô lệ trong các gia đình tại những vùng xa xôi, phải chịu đựng những tổn thương kéo dài. Trong khi đó, những thanh niên trốn tránh nghĩa vụ quân sự cũng rơi vào cảnh bi đát, bị đưa vào các “tàu ma” đánh cá hoặc làm những công việc bẩn thỉu, nguy hiểm mà người lao động Thái Lan, Singapore và Malaysia đã từ chối từ lâu.

Tại các khu vực biên giới miền núi phía đông và bắc Myanmar, các lực lượng dân quân lớn do các thế lực tội phạm, chính trị và quân sự hậu thuẫn đã tồn tại và kiểm soát các vùng lãnh thổ tương đối tự trị từ thời Chiến tranh Việt Nam. Ở phía tây, Quân đội Arakan – một lực lượng nổi lên gần đây – thường xuyên bị cáo buộc buôn lậu ma túy vào Bangladesh và phạm các tội ác chiến tranh.

Các cộng đồng dân tộc và tôn giáo thiểu số như người Rohingya, Kachin và Karen, cùng những cư dân vùng sâu vùng xa, là đối tượng dễ bị tổn thương nhất trong vòng xoáy bất ổn và tội phạm hiện nay.

Gần đây, các "thành phố lừa đảo" mọc lên tại khu vực biên giới Myanmar, hoạt động như những cỗ máy khai thác sức lao động cưỡng bức và lừa đảo quy mô lớn. Những băng nhóm này nhắm vào các nạn nhân từ Trung Quốc, Malaysia, Philippines và nhiều nước châu Phi, cướp đi số tiền mà họ chắt chiu kiếm được.

Trong nhiều năm, chính quyền Trung Quốc và Thái Lan đã ngầm chấp nhận mức độ nhất định của các hoạt động tội phạm xuyên biên giới, đôi khi thậm chí trục lợi từ tình trạng này. Tuy nhiên, sự kiên nhẫn của Bắc Kinh đang cạn dần. Tháng 2 vừa qua, một trung tâm lừa đảo tại Shwe Kokko – thị trấn biên giới Myanmar-Thái Lan – đã bị đột kích, nhiều công dân Trung Quốc bị bắt và đưa về nước. Đây là nỗ lực phối hợp giữa Trung Quốc, Myanmar và Thái Lan, với sự giám sát trực tiếp của trợ lý Bộ trưởng Công an Trung Quốc, ông Liu Zhongyi. Đồng thời, quân đội Myanmar cũng lần đầu tiên cho phép các công ty quân sự tư nhân Trung Quốc hoạt động trên lãnh thổ nước này.

Những động thái trên cho thấy các nước láng giềng đang ngày càng lo ngại Myanmar có nguy cơ tan rã hoàn toàn, điều có thể làm gia tăng bất ổn khu vực. Một số nước, bao gồm Trung Quốc và Thái Lan, có thể cho rằng việc giữ Myanmar thống nhất dưới sự kiểm soát của quân đội vẫn là lựa chọn ít rủi ro hơn so với viễn cảnh phân chia thành các tiểu bang đối đầu nhau, dựa vào tội phạm để tồn tại.

Tuy nhiên, việc công nhận chính thức các vùng tự trị như Nhà nước Wa, Kawthoolei hay Kachinland trong tương lai sẽ khiến việc kiểm soát tác động xuyên quốc gia của các hoạt động tội phạm trở nên khó khăn hơn.

Căng thẳng khu vực đang gia tăng khi Myanmar tiến gần đến năm 2025 với triển vọng an ninh mờ mịt. Các cường quốc như Mỹ, dù đẩy mạnh chiến dịch chống buôn bán cocaine và fentanyl toàn cầu, vẫn chưa tạo ra ảnh hưởng lớn đối với các nhà lãnh đạo cứng rắn trong khu vực.

Nhiều người Myanmar vẫn hy vọng vào viễn cảnh kết thúc chế độ quân sự và xây dựng một nền liên bang dân chủ ổn định. Nhưng trong bối cảnh quốc tế đang thiếu mặn mà với các khoản đầu tư lâu dài cho việc tái thiết thể chế tại Myanmar, con đường phía trước dường như bấp bênh.

Vậy lựa chọn nào là khả thi? Để Myanmar trở thành chư hầu dưới trướng Bắc Kinh? Hay chấp nhận nguy cơ bất ổn, bần cùng hóa và tội phạm hóa lan rộng? Câu hỏi đặt ra là liệu thế giới có sẵn sàng hỗ trợ người dân Myanmar trong nỗ lực xây dựng lại đất nước đổ nát của họ hay không.

Đó là một chặng đường dài, tốn kém và đầy rủi ro. Nhưng nếu không hành động, cái giá phải trả sẽ là sự lan rộng của tội phạm và bất ổn, không chỉ tại Myanmar mà còn trên khắp khu vực./.

Tác giả: Nicholas Farrelly - phó hiệu trưởng tại Đại học Tasmania. Ông đã nghiên cứu vùng biên giới của Myanmar trong hơn 20 năm, bao gồm các giai đoạn nghiên cứu thực địa tại các khu vực Shan, Kachin, Rakhine và Karen, cũng như tại Naypyitaw và Yangon.

Bài viết phản ánh quan điểm của tác giả, không phản ánh quan điểm của Thời báo Việt Úc.